چه کسی به «شایعات» محدودیت‌های بیشتر اینترنت دامن می‌زند؛ رسانه، مخاطب یا مسئولان؟

«فیلترینگ در شرایط فعلی باید اجرا شود.» «فیلترینگ تصمیم مراجع ذی‌صلاح است.» «فیلترینگ یا رفع آن تصمیمی نیست که صرفاً ما در آن دخیل باشیم.» «فیلترینگ اینستاگرام بنا بر شرایط و مسائل امنیتی در‌حال اجراست.» این جمله‌ها و چندین و چند تیتر و جمله با مضمونی مشابه در سه ماه گذشته بیشتر از قبل شنیده شده است.

داستان ادامه‌دار جملات مجهول

جملاتی مجهول که حتی فاعل آن هم بعد از انتشار توسط رسانه‌های رسمی و رسانه‌های اجتماعی در صورت واکنش جامعه، آن را تکذیب می‌کند. هیچ‌کس حاضر نیست مسئولیت تصمیمی که قرار بود به امنیت منجر شود، اما معیشت را دچار چالش کرده و موتور مهاجرت را با قدرت بیشتری پیش برده است، قبول کند.

یازدهمین روز از اردیبهشت سال 1397، علاءالدین بروجردی، رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به موضوع از مدار خارج‌شدن تلگرام گفت: «این تصمیمی است که در بالاترین سطح اتخاذ شده است و تلگرام جای خود را به یک سامانه مشابه ملی خواهد داد.»

عیسی زارع‌‌پور، وزیر ارتباطات نیز تقریباً یک هفته بعد از 30 شهریور‌ماه 1401 که نقطه آغاز فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ بود، نسبت به آن واکنش نشان داد. به گفته او این پلتفرم‌های عمدتاً آمریکایی در اعتراضات اخیر نقش داشته و به مردم آسیب زده‌اند. از‌همین‌رو رفع فیلتر این پلتفرم‌ها وابسته به نظر مراجع ذی‌صلاح است.

بالاترین سطح، مراجع ذی‌صلاح و عباراتی از این دست، نه‌تنها شفافیتی برای مخاطب ایجاد نمی‌کند، بلکه ذهن او را نسبت به چنین تصمیمی بیشتر نگران خواهد کرد. مسئله ساده است؛ پلتفرمی که تا چند ساعت قبل مورد استفاده عموم قرار می‌گرفت، حال بی‌آنکه کاربر بداند کدام مسئول صلاح دانسته، از دسترس خارج شده است.

ماجرا صرفاً فیلترینگ این پلتفرم‌ها نیست؛ ماجرا واکنش‌های مکرر و بی‌وقفه‌ای است که از سوی افراد متفاوت حاضر در سیستم تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز طرح می‌شود. یک نماینده مجلس اعلام می‌کند اینستاگرام نامه داده و خواستار همکاری با کشور شده و کمتر از 24 ساعت بعد وزارت ارتباطات اعلام می‌کند هیچ نامه‌ای دریافت نکرده است، اما از قول ما چیزی نگویید!

ادعای ارسال نامه از سوی اینستاگرام از سوی، علی‌اصغر عنابستانی طرح شد. ادعایی که برای مخاطبان عجیب بود، اما این نماینده هرچند ادعای خود را تکذیب یا تصحیح نکرد، در‌نهایت وزارت ارتباطات خواسته یا ناخواسته اعلام کرد که هیچ نامه‌ای از سوی شرکت متا دریافت نکرده است.

شفافیت، راهکار همیشه در دسترس

آخرین ادعا و تکذیبیه هم به روز پنجشنبه 24 آذر 1401 برمی‌گردد. خبری از سوی تسنیم منتشر شد که در آن وزیر کشور اظهار‌نظری درباره فیلترینگ دائمی فضای مجازی اعلام کرده بود. خبر توسط رسانه‌های دیگر بازنشر شد و به شبکه‌های اجتماعی رسید. این خبر کمتر از 24 ساعت توسط وزارت کشور تکذیب شد و آنچه در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شد، تکذیبیه چنین اظهار‌نظری بود.

فیلترینگ یا به‌طور دقیق‌تر کاهش پهنای باند در‌حال اجراست و تصمیم‌گیر این رویه روشن نیست؛ کاربران و فعالان عرصه اینترنت از این وضعیت ابراز نارضایتی می‌کنند؛ مسئولان واکنش‌های پی‌در‌پی و گاهی هیجانی نشان می‌دهند و در‌نهایت ذهن مخاطب برای شنیدن هر خبری آمادگی پیدا می‌کند.

مخاطب در چنین شرایطی که با افعال و جملات مجهول مواجه است، به‌شکل تدریجی اعتماد خود را نسبت به اخبار رسمی از دست می‌دهد و تکذیبیه‌ها هر روز بی‌اثر‌تر از قبل خواهند شد. در این شرایط هیچ شاخصی مگر شفاف‌سازی و معلوم‌کردن افعال و فاعلان مجهول گره‌گشا نیست. مخاطب به‌دنبال پاسخی روشن و صریح است و پاسکاری‌های بین نهادها نه‌تنها صورت مسئله را تغییری نمی‌دهد، بلکه به ماجرای اخبار جعلی هم دامن می‌زند.