خداحافظی با دلار ، سلام به روبل / سهم مردم چه خواهد بود؟

تجربه جهانی در این زمینه کم نیست. ولی به دلیل قدرت اقتصادی روز افزون چین، اقدامات این کشور نمونه مناسبی برای ارزیابی است.

چین مدت‌هاست به دنبال تضعیف نفوذ دلار در تجارت جهانی و اهرم سیاسی است که به دولت آمریکا بخشیده است. تلاش‌های پکن در این راستا، با اقدامات غرب برای مجازات روسیه بر سر جنگ در اوکراین، شتاب گرفته است. هرچند که به عقیده کارشناسان بعید است در کوتاه مدت یوان بتواند چالش جدی برای برتری دلار ایجاد کند. ارز آمریکا برای ۸۸ درصد از مبادلات ارزی خارجی در سال ۲۰۱۹ مورد استفاده قرار گرفت در حالی که سهم یوان ۴.۳ درصد بود.  طبق اعلام شرکت فنوی، شرکتهای فولادسازی و نیرو پول خرید زغال سنگ را به یوان پرداخت کرده‌اند. این قراردادها معمولاً به دلار انجام می‌گرفت اما بسیاری از خریداران چینی پس از اینکه آمریکا و اروپا دسترسی بانک‌های روسی به سیستم مالی سوئیفت را قطع کردند، خریدشان را موقتاً متوقف کردند.  چین همچنین در حال مذاکره با عربستان سعودی برای کاهش دلار و انتخاب یوان برای پرداخت نفت این کشور است. به نظر می‌رسد حتی ایران نیز ممکن است به زودی همین مسیر را طی کند و شروع به فروش نفت و گاز خود به ریال به جای دلار کند و ضربه دیگری به آمریکا وارد کند.

بین ایران و روسیه نیز چند وقتی است که این زمزمه به گوش می رسد که باید دلار را از مبادلات دو طرفه حذف کرده و به ارزهای ملی توجه شود.

در همین راستا، در تیر 1401  نماد معاملاتی جهت ارز ریال - روبل در بازار متشکل ارزی ایران گشایش یافت؛ این اقدام نخستین مرحله از بسته اقدامات چهار بانکی بود که توافق‌های آن در سفر رئیس وقت کل بانک مرکزی به روسیه نهایی شد. در ان تاریخ دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین گفته بود که حجم تبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته میلادی به بالاترین رقم در تاریخ روابط دو کشور رسید و می توان این مبادلات را با ارز ملی دو کشورانجام داد.

خبرگزاری ایرنا، وابسته به دولت هم در این خصوص نوشته بود که ایران و روسیه  با بالاترین میزان ذخایر انرژی مدتی است که  با تحریم های ظالمانه غرب مواجه اند و حالا قصد دارند با هم افزایی ظرفیت های بی بدیل خود این تحریم های ظالمانه را بی اثر کنند.

پس از چند روز،  الکساندر نوالک، معاون نخست وزیر روسیه، اخیرا مدعی نقش ۸۰ درصدی ارز ملی در تجارت ایران و روسیه شده و تاکید کرده بود که  می توان ارز ملی را جایگزین ارزهای دیگر مانند دلار کرد.

در همین راستا، اخیرا، محمدرضا فرزین ، رییس کل بانک مرکزی ایران در دیدار الویرا نابیولینا، رئیس‌کل بانک مرکزی فدراسیون روسیه و هیئت همراه با تاکید بر ضرورت افزایش مبادلات بانکی و پولی دو کشور گفته بود که تقویت و تسریع در توسعه روابط کارگزاری میان بانک‌های تجاری ایران و روسیه در دستور کار است و پیشرفت هایی حاصل شده است. در تایید این گفته ها، نابیولینا، رئیس‌کل بانک مرکزی فدراسیون روسیه نیز در این دیدار ضمن تاکید بر تقویت مبادلات پولی و بانکی و استفاده بهینه از زیرساخت‌های بانکی دو کشور در جهت توسعه همکاری های تجاری و اقتصادی تصریح کرد که تبادل هیات‌های فنی و تخصصی بانک‌های مرکزی دو کشور با هدف توسعه و تعمیق روابط پولی و بانکی در این راستا مهم قلمداد می‌شود که اجرایی شده است.

دادو ستد بین ایران و روسیه در ماه‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته و مهمتر از همه واردات کالای استراتژیک از روسیه از سوی ایران رشد یافت.

ارزیابی روند ماهانه واردات گندم از ابتدای فروردین تا پایان سال گذشته نشان می‌دهد در نیمه اول سال گذشته واردات گندم معمولی در مقایسه با نیمه دوم سال بیشتر بوده و رکورد زده‌است.

بر اساس داده‌های منتهی به اسفند سال گذشته، روند ماهانه ارزش دلاری واردات گندم معمولی به ایران از مبادی وارداتی، ثبت دو رکورد در ابتدا و انتهای سال را به دنبال داشته است؛ به گونه‌ای که حجم واردات گندم معمولی از حیث ارزش دلاری در ابتدای فروردین سال گذشته 306 میلیون دلار برآورد شده است  و در ادامه با طی یک روند نوسانی و کاهشی تا انتهای بهمن، در اسفند رکورد جدیدی را رقم زده است و بیش از 370 میلیون دلار برای تامین نیاز مصرفی و ذخیره‌ای این محصول ارز از کشور خارج شده است.

با این وجود، سوالی که بسیاری از کارشناسان مطرح کرده‌اند این است که ایا این طرح موفقیت امیز خواهد بود؟  تردیدهایی وجود دارد ولی غالب کارشناسان ایرانی معتقدند که در شرایط تحریمی، این اقدمات پاسخگوست.

سید بهاالدین حسینی هاشمی چندی پیش به رادیو  گفت و گو گفته بود که رویکرد مشترک ایران و روسیه برای دلار زدایی را ناشی از الزامات جدید در دو کشور است. تا پیش از این، ایران فقط تحریم بود و برای مبادلات تجاری و اقتصادی نیاز داشتیم از کمند دلار خارج شویم. اما در حال حاضر روسیه نیز تحریم شده است و به همین جهت نیاز به دلار زدایی دارد. ایران و روسیه قبلا هم پیمان های چند جانبه پولی و ارزی داشتند. این دو کشور می توانند حداقل در مبادلات بین خودشان از ارزهای ملی استفاده کنند؛ در این راستا روسیه می تواند در ایران یک حساب ریالی نزد بانک مرکزی باز کند و ایران نیز در روسیه یک حساب روبلی باز کند. پس از آن وارد کننده ایرانی که از روسیه کالا وارد می کند، روبل را به صادر کننده روسی پرداخت می کند و همین کار را روسیه در ایران انجام دهد. به عقیده هاشمی ایجاد یک ارز مشترک و یا مبادله بر اساس واحد پول روبل و ریال می تواند به حذف ارز دلار یا یورو کمک کند

اما برخی از کارشناسان با تایید این گونه اقدامات، می گویند که بهتر است سیاست خارجی بهبود پیدا کرده و روند تعامل با تمام ارزهای جهانی رشد پیدا کند.

جهانبخش سنجابی شیرازی، بازرگان و فعال اقتصادی در گفت و گو با اقتصاد 100 اظهار کرد:  در درجه اول باید حجم دادوستدهای بین ایران روسیه را مدنظر قرار داد. هنوز حجم تجاری بین ایران وروسیه به حدی نرسیده است که این اقدامات سودی برای مردم ایران داشته باشد. مثلا در سال گذشته حدود یک میلیارد و 400 میلیون دلار ایران از روسیه واردات داشته که بخش عمده ان گندم  بوده  و احتمالا به همین میزان هم به روسیه صادرات داشتیم، بنابراین روسیه در تجارت خارجی به اندازه ای نیست که بگوییم روی تحریم تاثیر عمیقی دارد. ایران در سال حدود 60 میلیارد دلار تعاملات خارحی دارد و رقم تعامل با روسیه به اندازه ای نیست که شرایط را تغییر دهد.

سنجابی تاکید کرد این گونه اقدامات برای هر اقتصادی ممکن است منفعت داشته باشد و هرچه میزان وابستگی به دلار کمتر شود ، در بلند مدت مناسب است، اما در حال حاضر علاوه بر مشکلات تحریم ، موضوع گرانی کالاها نیز مطرح است و بهتر است که اقداماتی انجام شود که وضعیت معیشت مردم کمی بهبود پیدا کند اگر این اقدام در این راستا باشد قطعا مثبت است ولی اگر هزینه ها را بالاتر می برد بنابراین چه نیازی به این کارهاست؟ بهتر است که مشکلات سیاست خارجی مرتفع شود. چرا که در تعامل با یک یا دو کشور مشکلات اقتصادی به راحتی قابل رفع نیست.