افسانه قاچاق پوششی برای افزایش قیمت بنزین؟ / قاچاقی که نادیده می گیرند

اما آیا این تمام موضوع است؟ آیا قاچاق ناشی از تفاوت قیمت سوخت در کشور و کشورهای همسایه به بحدی که عنوان می شود بالاست؟

نیازی با اظهار نظر جدید برای پاسخ به این سئوالات نیست، در سال 1397 مرکز پژوهش های مجلس میزان مصرف بنزین در کشور ار متوسط 88 میلیون لیتر عنوان کرده و در مورد میزان قاچاق بنزین عنوان می کند که روزانه 11.5 میلیون لیتر فراوره از کشور قاچاق شده است که از این رقم حدود 20 درصد بنزین و 80 درصد گازوئیل بوده است.

این ارقام نشان میدهد که میزان قاچاق بنزین روزانه 2.3 میلیون لیتر عنوان شده که حدود 2.6 درصد از کل مصرف را شامل می شود.

در همین گزارش راهکارهایی پیشنهاد می شود که میزان قاچاق مهار شود که دو بخش اصلی را شامل می شود، بخش اول مربوط است به صنعت خودرو افزایش تولید خودروهای دوگانه سوز و یا خودروهایی گازسوز در کنار عرضه خودروهای برقی که البته امروز و پس از پنج سال از انتشار این گزراش می توان گفت صنعت خودرو هیج وقعی به این پیشنهادات نداشته است.

اما بخش دوم رویکرد احیای کارت سوخت است که در آن سال مدتی بود از دور خارج شده بود، در این بخش از گزارش آمده است:

" تفاوت قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه زمینه قاچاق گسترده این کالا را به وجود آورده که نیاز به تدبیر مناسب دارد. یکی از راهکارهای مواجهه با این موضوع، الزام استفاده از کارت سوخت خودرو در هنگام سوختگیری و ممنوعیت هرگونه مبادله بنزین خارج از این سامانه است. در شکل یک مشاهده میشود استفاده از کارت سوخت و اختصاص نفتگاز بر اساس پیمایش، مصرف آن در بخش حمل و نقل را از حدود 54 میلیون لیتر در روز در سال 1393 به کمتر از 48 میلیون لیتر در روز در سال1394 رساند. به علاوه میتوان با استفاده از انواع فناوریها از جمله نصب دوربینهای پلاکخوان در جایگاهها برای کنترل و تأیید ورود خودروها یا فناوری RFID1 هر کارت سوخت را منحصر به یک خودرو کرد و از استفاده از کارت خودروی دیگر جلوگیری کرد. به علاوه، همان طور که ذکر شد، بیش از 70 درصد قاچاق سوخت از یک استان صورت میگیرد. الزام سوختگیری در آن استان با کارت سوخت و کدینگ کارتهای سوخت بهگونهای که فقط خودروهای همان استان بتوانند در جایگاهها، سوختگیری کنند، (با در نظر گرفتن تسهیلاتی برای مسافران) یک اقدام مؤثر در مهار قاچاق است. "

استان مورد نظر این گزارش سیستان و بلوچستان است و جالب است اگر چه سیاستهای مربوط به صنعت خودرو به اجرا گذاشته نشده ، محدودیت ها و سهمیه بندی های مربوط به کارت سوخت به صورت کامل در این استان محروم اجرایی شده است ولی هنوز هم صدای قاچاق قاچاق از زبان مدیران اجرایی کشور نیفتاده است.

سهم 3 درصدی بنزین قاچاق از کل مصرف

قاچاق ادامه دارد ولی قاچاقی که بنا به آمارهای رسمی حدود 2 تا 3 درصد کل بنزین توزیعی در کشور را شامل میشود آیا می تواند بهانه ای باشد برای افزایش قیمت 97 درصد دیگری که در داخل کشور مصرف می شود؟

واقعیت اینجاست که در عمل دولتها در مارپیچ تورمی گرفتار شده اند و این مارپیچ که دولت را وادار می کند برای تامین هزینه های خود که از محل صادرات ارزی و یا اخذ انواع مالیاتها هرساله با تضعیف پول ملی درآمد خود از محل تسعیر ارز افزایش دهد و یا با افزایش مالیات های دریافتی کسری بودجه خود را تامین کند.

در این میان کالاهای انحصاری و نقدی مانند انواع حاملهای انرژی به دلیل پرداختهای نقدی برای خرید آنها از سوی مصرف کنندگان پرداخت می شود از اولویت بیشتری برخوردارند.

در چنین شرایطی بزرگنمایی مصرف بنزین برای توجیه پذیری اقدام دولت صورت می گیرد در حالی که انگیزه اصلی قاچاق 3 درصد از سوخت مصرفی بنزین از کشور یعنی تفاوت قیمت بنزین در ایران با کشورهای همسایه نیز ناشی از ناتوانی دولت در مدیریت بازار ارز است زیرا در این بازار هم بنابر قانون و شرایط اقتصادی کشور بازیگر اصلی و انحصاری خود دولت است.

قاچاقی که کمتر به آن اشاره می شود

نکته ای که کمتر به آن می پردازند در حالی که سهم 80 درصدی در قاچاق را به خود اختصاص می دهد قاچاق گازوئیل است. بنابر همان گزارش سال 97 از میزان گازوئیل قاچاق شده در کشور روزانه رقمی معادل 9 میلیون لیتر را شامل می شود که حدود 9 درصد از کل گازوئیل مصرفی در کشور است.

در سال 1397 محل تامین گازوئیل قاچاق شده از کشور مربوط به سهمیه مرغداری ها و گلخانه ها بوده است، اما در همین دو سه ساله این الگو تغییر کرده و بخش اصلی قاچاق صورت گرفته از محل سهیمه نیروگاههای برق بوده است.

بنا به آخرین اظهارات صورت گرفته از سوی مقامات مسئول در شرکت پخش فرآورده های نفتی میزان قاچاق روزانه بنزین و گازوئیل به رقمی معادل 15 میلیون لیتر در روز رسیده است که از این میزان بیش از 10 میلیون لیتر سهم گازوئیل است.

در گزارشی که مرکز پژوهش های مجلس در دی ماه سال 1400 در مورد روشهای قاچاق گازوئیل منتشر کرده در مورد روش های قاچاق این فرآورده نفتی شش روش مورد اشاره قرار گرفته است: قاچاق سوخت در پوشش کالای دیگر، خروج گازوئیل در پوشش ترانزیت صوری، تسهیل خروج گازوئیل از طریق حمل ونقل ریلی، خروج گازوئیل با تعبیه مخزن جاساز در تانکرهای صادراتی، قاچاق گازوئیل با سوءاستفاده از سهمیه سوخت شناورها، قاچاق گازوئیل با استفاده مکرر از فاکتورهای منشأ.

در تمامی روش های فوق الاشاره یک نقطه مشترک وجود دارد و آنهم نیازمندی آنها به ساختار و توانایی سندسازی جهت دور زدن موانع نظارتی و قانونی است. به عیارت ساده این روش ها توسط یک قاچاقچی خورده پا و یا چند راننده خودروهای سنگین ممکن نیست.

حال سئوال اینجاست که در حالی که بخش اصلی قاچاق سوخت از کشور به مربوط به گازوئیل است چرا به اندازه موضوع بنزین در مورد آن صحبت نمی شود و حتی در مورد افزایش قیمت آنهم چندان بحثی مطرح نیست؟