گشایش نفتی ایران پس از جنگ روسیه و اوکراین

بازار نفت در سال ۱۴۰۱ چالش‌های مختلفی را پشت سر گذاشت. در نیمه نخست سال با توجه به روند بهبود اقتصادی در عرصه بین‌الملل و ادامه تنش‌های ژئوپولیتیکی در اروپا، قیمت نفت روندی افزایشی داشت.

سیاست‌ انقباضی پولی از سوی بانک‌های مرکزی و نگرانی در مورد بحران احتمالی انرژی در منطقه یورو به این روند سرعت بخشید. همچنین اقدام اتحادیه اروپا برای پر کردن مخازن ذخیره‌ گاز در افزایش قیمت و تقاضای نفت‌خام تاثیرگذار بود. اما در نیمه دوم سال ۲۰۲۲، با توجه به شیوع مجدد ویروس کووید-۱۹ در چین و اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه کووید صفر، رشد تولید ناخالص داخلی این کشور تحت تأثیر قرار گرفت و تقاضای نفت در بازار با کاهش مواجه شد. از طرفی پس از تکمیل مخازن ذخیره‌سازی گاز در اروپا و آزادسازی مرحله‌ای ذخایر راهبردی نفت‌خام از سوی کشورهای عضو اوئی‌سی‌دی، قیمت نفت‌خام در نیمه دوم سال همچنان نزولی ماند. اما اوپک پلاس وارد بازی شد و با اعمال سیاست کاهش دو میلیون بشکه‌ای عرضه نفت تا پایان سال ۲۰۲۳ روند بازار را دچار تغییر کرد؛ این سیاستی است که اوپک از اکتبر (شهریور) بر سر اجرای آن برنامه‌ریزی کرد و مدتی بعد رد پی افزایش تقاضا قیمت نفت هم تغییر کرد.

در ایران هم صادرات نفت در تابستان ۱۴۰۱ به رکورد چهار ساله رسید. این رقم نسبت به تابستان سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۵۰ درصد بیشتر شده و به‌گفته برخی از تحلیل‌گران عمده علت چنین رشدی جنگ روسیه و اوکراین است. البته اقتصاد وابسته به نفت ایران فراز و نشیب های متعددی را تجربه کرده و هر بار تحت‌تاثیر تحریم‌ها حجم صادرات هم کمتر شده است.

البته در نیم‌سال نخست سال ۱۴۰۱ درآمد حاصل از  فروش نفت  ایران ۲۹ میلیارد و ۳۹۴ میلیون دلار بوده است که این رقم از ابتدای تحریم‌های پس از برجام بی‌سابقه بوده است  به گزارش رویتر صادرات نفت ایران، در دو ماه آخر سال ۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسیده و سال ۲۰۲۳ را با محموله‌های بیشتری به چین و ونزوئلا آغاز می‌کند.

از طرفی بودجه سال ۱۴۰۲ براساس برنامه‌ریزی نمایندگان مجلس با فروش متوسط نفت یک میلیون و ۴۰۰  هزار بشکه در روز با نرخ  ۸۵ دلار در نظر گرفته شده است. با این حساب دولت باید تا پایان امسال از محل فروش نفت ۴۳ میلیارد و ۴۳۵ میلیون دلار درآمد کسب کند.

البته نفت ایران یک تهدید را نیز تجربه کرده است. جنگ روسیه و اوکراین معادلات پیچیده‌ای برای بازار نفت ایران رقم زده است. چندی پیش فعالان صنعت نفت از تخفیف ۳۰‌ دلاری نفت روسیه و اختلاف ۱۰درصدی آن با قیمت نفت ایران خبر دادند و گفتند تزارها مشتریان بزرگ نفت ایران مانند چین و هند را به‌سوی بازار خود کشانده‌اند. فعالان صنعت نفت ایران می‌گویند که تخفیف‌های زیاد روسیه برای نفت خود باعث شده است که مشتریان قدیمی بازار ایران یعنی چین و هند به خرید قابل‌توجه نفت از روسیه و جایگزینی ایران روی آورند

رضا پدیدار، کارشناس حوزه انرژی درباره بازار نفت در سال جدید می‌گوید بازار نفــت به طور قطع ســال ۱۴۰۲ بــا فراز و نشیب‌های بســیار با توجه به تحولات سیاسی که دنیا و ایران تجربه کرده است، سپری خواهد شد و به تبع آن، نه‌تنها عوامل سیاسی در آن دخیل خواهند بود، بلکه عوامل طبیعی نیز در تعیین قیمت‌های نفت در  بازارهای جهانی موثر واقع خواهند شــد.

به اعتقاد او، باید در کنار موضوعات و تحولات سیاسی از جمله تنش میان روسیه و اوکراین که در دنیا در حال وقوع است، افزایش تقاضا برای خرید نفت را نیز در نظر داشت، به نحوی که کشش اقتصادی که هم‌اکنون از سوی برخی از کشورها برای سرعت بخشیدن به گردش تجاری و رشد اقتصادی وجود دارد نیز، حتماً در این بازار اثرگذار خواهد بود. ایران البته در سال جدید با چالش از دست دادن بازار چین و واگذاری آن به روسیه روبرو خواهد بود. از طرف دیگر بعید نیست که عربستان بخواهد لابی‌گری کند تا نیاز نفتی چین به ایران را کاهش دهد.