تحریم‌ آثار خود را بر گسترش فساد گذاشته/تلاش برای توانمندسازی دولت، ناامید کننده است

به گزارش اقتصاد 100، علی عرب مازار در نشستی با عنوان «برنامه‌ریزی توسعه در شرایط تحریمی، الزامات و سیاست گذاری»، در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه متاسفانه جزئیات تاریخی نشان می دهد که توسعه امری طبیعی نیست و به طور طبیعی اتفاق نمی‌افتد، افزود: اگر جوامع را به حال خود رها کنید خود به خود توسعه یافته نخواهند شد. بنابراین نیاز به تدبیر و برنامه‌ریزی دارد. با تعریفی می‌توان این برنامه‌ریزی را برنامه‌ریزی دولت محور دانست؛ آنچه که در ایران و برخی کشورهای دیگر سابقه دارد، که دولت مرکز ساماندهی برای تدوین برنامه‌های توسعه است و بعد برای اجرا و نظارت بر آن محوریت پیدا کند. این تجربه‌ای بوده است که در ایران انجام شده و کاملا شکست خورده است.

جماران در گزارشی نوشت: او با تاکید بر اینکه متاسفانه ما در امر برنامه‌ریزی توسعه تجربه موفقی نداریم، یادآور شد: حتی گزارش‌های نهادهای نظارتی کشور شهادت می‌دهد که در به عمل درآوردن برنامه‌ها موفق نبوده‌ایم چه برسد به اینکه آن برنامه موفق طراحی شده بوده یا خیر!

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه برای اینکه برنامه دولت محور خوبی داشته باشیم، نیازمند دولت توانمندی هستیم، تصریح کرد: برای اینکه برنامه‌ریزی جامعه محور خوبی داشته باشیم نیازمند یک جامعه مدنی متشکل و قوی هستیم که متاسفانه ما هیچ کدام از این‌ها را نداریم.

در ادامه این اقتصاددان در پاسخ به پرسش که چه باید کرد؛ توضیح داد: به نظر می‌رسد ما نمی‌توانیم چندان امیدی به اینکه تلاش برای توانمندسازی دولت حتی در میان مدت و بلند مدت به جای مناسبی برسد، داشته باشیم و چشم انداز خوبی هم در این زمینه نمی‌بینم. اما درباره جامعه تصویر متفاوتی دارم. جامعه در سال‌های اخیر نشان داده که به لحاظ آگاهی‌ها ارتقاء قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده و به لحاظ توانمندی برای مطالبات اجتماعی دستاوردهایی داشته است. هرچند که هنوز مراحل اولیه را طی می‌کند؛ اما این گام‌ها امیدوار کننده است. بنابراین معتقدم اگر بخواهیم خود را از این موقعیت غامض نجات دهیم، بهتر است به جای اینکه رویکرد نگاه و طرف سخنمان دولت‌ها باشند، این جهت را تغییر دهیم و تلاشمان را معطوف به این کنیم که چگونه می‌توانیم جامعه مان را درگیر این کنیم که مسائل اصلی اجتماعی‌اش را تشخیص دهد و آن را اولویت بندی کند و تلاش سازماندهی شده‌ای را برای حل و فصل این مسائل در دستور کار خود قرار دهد.

عرب مازار تاکید کرد: اگر جامعه بخواهد مسائل فعلی‌اش را اولویت بندی کند یکی از مسائل اصلی جامعه فساد گسترده است. معمولا در فهرستی که از بحران‌های اصلی کشور ارائه می‌شود، این مسئله جایگاهی ندارد. این فهرست‌ها را در دو سال اخیر تحت عنوان «ناترازی‌ها» در حوزه‌های مختلف ذکر می‌کنند؛ ناترازی بودجه، ناترازی در صندوق‌های بازنشستگی و انرژی؛ اما چیزی به عنوان «ناترازی در فساد» گفته نمی‌شود. اگر بخواهیم از این ادبیات استفاده کنیم باید بگوییم ما یک ناترازی از تقاضای اجتماعی برای مبارزه با فساد و عرضه خدمات مرتبط با پیشگیری و مقابله با فساد توسط دولت به معنای حکومت و نه صرفاً قوه مجریه داریم.

وی گفت: بارها هشدار داده شده و تاکید کرده‌ایم، حتی در زمان تصدی دولتی با جهت گیری متفاوت نیز گفته ایم و اکنون نیز هشدار می‌دهیم، فساد در ایران گسترده است این سطح از فساد مانع توسعه است این سطح از فساد هزینه‌های معاملاتی را به شدت افزایش داده و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها برای رشد و توسعه را به شدت پرهزینه کرده است.

نگاهی به زندگی روزمره‌تان بکنید؛ مثلاً وقتی می‌خواهیم یک زمین ۲۰۰ متری را به یک ساختمان سه طبقه تبدیل کنیم، می‌بینیم داخل چه فرایند بروکراتیک گسترده‌ای می‌شویم و چقدر باید برای فسادی که در کشور وجود دارد، هزینه بالایی بدهیم. حال تصور کنید ابعاد این فساد که در سطح کشور گسترش پیدا کرده است، چگونه عمل می کند.

با این شرایط می‌خواهند صحبت از گستردگی فساد در کشور نشود. اما شواهد پیرامونی را چه کنیم! هر شب رسانه ملی سریالی را پخش می‌کند که مدعی است فیلمنامه آن را بر اساس ده‌ها پرونده‌ای که سازمانهای اطلاعاتی در اختیار تیم تهیه کننده سریال قرار داده، تهیه کرده است. البته بسیار دشوار است به دلیل ساخت ضعیف سریال، آن را دنبال کنیم. اما بینید به شکل آزاردهنده‌ای گستردگی فساد در این کشور را نشان می‌دهد. هر چند طبیعتا کارگردان و تهیه کننده به دلیل اینکه از جناح فکری خاصی است، تلاش می‌کند جناح مقابل را متهم به این فساد کند؛ در حالی که فساد در ایران به هیچ جناح خاصی اختصاص ندارد و همه درگیر آن هستند.

عرب مازار اضافه کرد: شاهد این مسئله این است که در دو هفته گذشته که انتخابات مرحله دوم مجلس برگزار شد و اتفاقا در تهران رقابت میان کسانی بود که همفکر کارگردان همان سریال هستند، طرفین یکدیگر و لیدرهای یکدیگر را متهم به بالاترین سطح فساد کردند. کاش می‌توانستیم بگوییم فساد در ایران گسترده نیست؛ اما شواهد پیرامونی نشان می‌دهد در سطح بسیار گسترده‌ای در کشور فساد وجود دارد و ما ناگزیر هستیم با آن مقابله کنیم.

این استاد اقتصاد با تاکید بر اینکه برای مبارزه با فساد به دولت امیدی نداریم، افزود: دولت اعلام می‌کند من نهایت تلاشم را می‌کنم، اما ثمره این تلاش در حد نهایت این بوده که ما سال ۲۰۲۳ رتبه ۱۴۹ را در میان ۱۸۰ کشور در زمینه فساد داشته ایم. باید تاکید کرد چنین وضعیتی به این دولت اختصاص ندارد. اگر اختصاص به یک دولت خاص داشت می‌گفتم تلاش کنیم آن دولت را تغییر دهیم، وضعیت را از شرایط فعلی تغییر دهیم، اما این گونه نیست و مسئله عمیق‌تر است.

او ادامه داد:  می‌فهمم که اگر قرار است با فساد مقابله جدی کنیم، باید از بالا شروع کنیم. این جملات را مکررا در فضای مجازی دیده‌ام و درست هم هستند؛ اما وقتی زورمان به آنجا نمی‌رسد، خودمان به شکل تشکل یافته با فساد مبارزه کنیم. نگران ایران و جامعه ایران هستم، این سطح از فساد آینده جامعه ایران را تهدید می‌کند.

عرب مازار با تاکید بر اینکه متاسفانه تحریم‌ها بر فساد و اقتصاد غیر رسمی تاثیر دارد، گفت: تحریم‌ها آثار خود را بر گسترش فساد گذاشته است.تحریم‌ها بهانه و مناسبتی ایجاد کرده که شفافیت‌ها تقلیل یابد و شفافیت ها از همان سطح قبلی که داشته اند نیز کاهش پیدا کند. کاهش شفافیت نیز منجر به گسترش اقتصاد غیر رسمی و گسترش فساد شده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: هم حکومت‌ها و هم جامعه به اینکه حالا که تحریم داریم قبول کنیم خیلی از چیزها شفاف نباشد، رضایت می‌دهد. همانطور که اکنون در مورد آنچه که در قرارداد شهرداری برای خرید اتوبوس‌ها از چین مطرح شده است نیز شاهد این مسئله هستیم. وقتی این بحث بالا گرفت که چرا این قرارداد را ارائه نکردید، شهرداری اعلام کرد به خاطر تحریم‌ها و رعایت مسائل امنیتی قرارداد را منتشر نمی‌کنیم! گویا جامعه هم به نحوی آن را می‌پذیرد و با خود می‌گوید تحریم چنین شرایطی ایجاد کرده است. به نظر می رسد در شرایط تحریم، تقلیل شفافیت را می‌پذیریم.در حالی که اگر تقلیل شفافیت را می‌پذیریم باید به این تن دهیم که شاخص فساد هم وضعیت بدتری پیدا کند. این وضعیت از نظر گسترش فساد برای جامعه ما بسیار مخاطره آمیز است و برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه کشور را بسیار دشوار کرده است.