آینده بحران شبه جزیره کره

این اقدام، نگرانی‌های ایالات متحده و متحدان منطقه‌اش را برانگیخته است؛ زیرا موشک آزمایش شده می‌تواند با کلاهک هسته‌ای بارگذاری شده به خود آمریکا اصابت کند. علاوه بر این پیونگ‌یانگ اعلام نمود که آزمایش صورت گرفته در واقع شبیه‌سازی حمله به خاک ایالات متحده و کره جنوبی بوده است.

در واکنش به این اقدامات، کره جنوبی و ایالات متحده یک رزمایش هوایی ترتیب داده و بار دیگر استراتژی بازدارندگی خود را در حریم شناسایی دفاع هوایی کره  به معرض نمایش گذاشتند. مقامات وزارت دفاع آمریکا اعلام کردند که علیرغم اینکه این کشور آزمایش موشکی اخیر را یک تهدید فوری علیه خود و متحدانش ارزیابی نمی‌کند، اما نسبت به ارزیابی فوری اوضاع اقدام خواهد کرد.

علاوه بر این کاخ سفید رزمایش سئول و واشنگتن را نشان دهنده قدرت قاطع ائتلاف دوکشور در منطقه و همچنین تعهد خدشه‌ناپذیر ایالات متحده در ایجاد بازدارندگی گسترده در دفاع از کره جنوبی و سایر متحدان منطقه‌ای دانستند.

آنچه از تحولات قابل نتیجه‌گیری است افزایش بی‌سابقه سطح تنش‌ها در شبه جزیره کره است. از یک طرف، پیونگ یانگ در سال اخیر نزدیک به 40 موشک آزمایش کرده است که از زمان پایان جنگ کره بی‌سابقه بوده است. از طرف دیگر، در ایالات متحده نسبت به ناکارآمدی راهبردهای این کشور در قبال شبه جزیره کره و همچنین در کره جنوبی نسبت به وابستگی بیش از حد به بازدارندگی آمریکا، انتقادهایی به گوش می‌رسد. بدین ترتیب بررسی علل آزمایشات موشکی پیونگ یانگ، ناکارآمدی راهبردهای ایالات متحده، انفعال استراتژیک کره جنوبی و همچنین نقش دیگر قدرت‌های منطقه‌ای نظیر چین در بحران فعلی، مباحثی خواهند بود که به روشن شدن زوایای موضوع مورد تحلیل یاری خواهند رساند.

راهبرد‌های بی‌ثمر ایالات متحده در نقطه بحران

در ایالات متحده بحث داغی در رابطه با تاثیرگذاری و ناکارآمدی راهبرد‌های این کشور در مواجهه با بحران شبه جزیره کره در جریان است که واقعیت‌های میدانی به شکل قابل توجهی منتقدان سیاست‌های کاخ سفید را در موضع برتر قرار داده است. چندین دهه فشار، تحریم و تکیه بر حداکثر بازدارندگی اوضاع را نه بهتر بلکه بدتر کرده است آنچنان که کیم جونگ اون؛ رهبر کره شمالی اعلام کرده که ” به عقب بر نخواهیم گشت حتی اگر واشنگتن تحریم‌ها را برای ده هزار سال حفظ کند.” دولت‌های پی‌درپی در ایالات متحده با اعتقاد به لزوم خلع‌سلاح کامل پیونگ‌یانگ، هرگونه مذاکره با این کشور را به این هدف گره زده‌اند غافل از اینکه برنامه هسته‌ای کره شمالی در کنار موضوع توسعه فن‌آوری‌های موشکی به مرحله‌ای از بازدارندگی صرفا هسته‌ای رسیده است. به طوریکه ایالات متحده به مانند آنچه در رابطه با شوروی اتفاق افتاد، صرفا با استفاده از قدرت‌ هسته‌ای مشابه می‌تواند ثبات را در شبه جزیره کره ایجاد نماید و لازمه‌ چنین اقدامی ایجاد چترامنیتی فعالانه در منطقه‌ خواهد بود.

در رابطه با چنددستگی عقاید و نظرات در آمریکا، برخی از منتقدان سیاست‌های این کشور علیه کره شمالی معتقدند که به رسمیت شناختن پیونگ‌یانگ هسته‌ای چشم انداز بهتری را برای اتخاذ استراتژی‌های امنیتی آتی فراهم خواهد کرد هرچند به نظر می‌رسد در این اظهارنظرات، دوموضوع حیاتی کشانده شدن منطقه شرق آسیا به رقابت هسته‌‌ای و همچنین خطر فروپاشی رژیم منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای لحاظ نشده است؛ مسائلی که می‌توانند در صورت رسیدن به نقطه بحرانی، علاوه بر متحدین آمریکا در جنوب شرق آسیا، نظم بین‌الملل مطلوب این کشور را هم با چالش روبرو نمایند.

بعضی دیگر معتقدند که موضوع خلع سلاح کامل از پیش شرط مذاکرات حذف و دو کشور در موضع یکسانی از بازدارندگی هسته‌ای به مانند آنچه در رابطه با ایالات متحده و شوروی در دهه 60 اتفاق افتاد، نسبت به مذاکره اقدام نمایند. در نهایت عده‌ای دیگر معتقدند که باید سیاست بازدارندگی خشن و سخت که در حال حاضر در جریان است تشدید شود و کره‌شمالی از هراقدام خصمانه علیه آمریکا و متحدانش بازداشته شود. در مجموع می‌توان چنین نتیجه گیری نمود که چنین نظراتی بیشتر ناشی از ناچار بودن، قرارگرفتن در پیچیدگی تصمیم‌گیری در سیاست خارجی و همچنین استراتژی‌های بین‌المللی واشنگتن مبنی بر برقراری ثبات در مناطقی است که این کشور در آن‌ها دارای منافع است.

کره شمالی در توازن ترس و شجاعت

احتمالا از همان روز‌های آغاز به کار برنامه هسته‌ای پیونگ یانگ، مقامات این کشور بدین نتیجه رسیده بودند که هیچکس حاضر به تحمل یک کره شمالی هسته‌ای با موشک‌های بالستیک دوربرد و قدرتمند نخواهد بود. به نظر می‌رسد آن‌ها تصمیم داشتند که از این طریق به بازدارندگی مدنظر خود رسیده و درنهایت ایالات متحده را مجبور سازند که به جایگاه‌ آنان و توانمندی هسته‌ای این کشور مهرتایید بزند. اگر چه این اتفاق در مورد هند و برخی کشورهای دیگر افتاد، اما در رابطه با کره شمالی این موضوع تابحال اتفاق نیفتاده است. واشنگتن به خوبی می‌داند که مهرتایید به یک پیونگ یانگ هسته‌ای برابر با تلاش‌هسته‌ای کشورهایی خواهد بود که حاضرند چندین سال تحریم و فشار را به جان بخرند اما به بازدارندگی هسته‌ای برسند.

کره شمالی نیز به سبب ترس به دنبال حداکثر بازدارندگی است. کیم جونگ اون نشان داده است که خواسته یا ناخواسته، هرچه بیشتر بترسد، بیشتر بحران می‌آفریند. رهبر کره شمالی که به سبب راهبرد جدید کره جنوبی مبنی بر اقدامات پیشگیرانه و سخت، بیم حذف شدن یا همان قطع شدن سر اژدها را داشت، بر توسعه برنامه‌های موشکی خود افزود. علاوه بر این برنامه هسته‌ای این کشور را با اصلاح قانونی، از پاسخ به حمله خصمانه به حمله اتمی پیشگیرانه تغییر داد و در نهایت دستور استفاده از سلاح‌های اتمی را به افراد دیگر نیز تفویض کرد؛ موضوعی که می‌تواند احتمال اشتباه در محاسبات و خطر یک بحران هسته‌ای را افزایش بدهد. بدین‌ترتیب، پیونگ یانگ نشان داده که می‌تواند برای هژمون ناسازگار نظم مستقر، چالشگری سخت باشد.

آینده‌ای پیچیده

ترکیبی از ایالات متحده گرفتار در شطرنج پیچیده منطقه، کره جنوبی نگران با احساس عقب‌ماندگی امنیتی، کره شمالی علاقمند به بازدارندگی خالص و همچنین چین سهم خواه، بخش بزرگی از آینده شبه جزیره کره را رقم خواهند زد.

ایالات متحده همانطور که ذکر شد نمی‌تواند به آسانی یک کره شمالی هسته‌‌ای را به رسمت بشناسد. چنین اقدامی اساس نظم بین‌الملل را با مشکل مواجهه خواهد کرد. در این راه واشنگتن دو گزینه خواهد داشت. اول اینکه چاره‌ای جز مذاکره و به رسمیت شناختن حداقل بخشی از برنامه‌ هسته‌ای پیونگ یانگ آن هم با در نظر گرفتن ملاحظات پکن نخواهد داشت. دومین گزینه اما ایجاد بازدارندگی در منطقه، گرم کردن تنور یک رقابت امنیتی در منطقه  و در واقع بازی کردن بیشتر با آتش است که البته دامان چین را نیز خواهد گرفت. نخست، ایالات متحده باید برای کره شمالی روشن نماید که حمله به سئول، حمله به نیویورک خواهد بود. این گونه است که کره جنوبی نیز حداقل ذهنیت خروج از NPT یا تولید سلاح هسته‌ای را در ذهن خود پرورش نخواهد داد و بر چتر امنیتی ایالات متحده اکتفا خواهد نمود. از طرفی برای چین که معمولا از رقابت‌های امنیتی استقبال نکرده و بعد از جنگ کره همواره برنامه بازدارندگی از جنگ در شبه جزیره کره را دنبال نموده است، این اقدامات ایالات متحده حاوی پیام‌ ملموسی در رابطه با تایوان خواهد بود؛ راهبرد بها دادن به کره شمالی، راهبرد چین واحد را غیرممکن‌تر خواهد ساخت.

حسین سیاحی- پژوهشگر سیاست بین‌الملل