چین به ایران پشت کرده است؟

به گزارش گروه اقتصاد کلان و انرژی اقتصاد 100، شی جین پینگ، که از زمان همه‌گیری ویروس کرونا کمتر به سفر خارجی رفته در عربستان مورد استقبال قابل توجه همراه با تشریفات گسترده‌ میزبان قرار گرفت و توافقات پایان سفر هم نشان داد که این ملاقات‌ها برای طرفین نتیجه‌بخش بوده است. انتشار دو بیانیه مشترک میان پکن و ریاض و همچنین شورای همکاری خلیج فارس در عین حال زنگ خطر را برای ایران به صدا درآورد. 

آیا رویکرد چین در قبال ایران قابل پیش‌بینی نبود؟

در متن بیانیه‌های مشترک  رویکرد پکن نسبت به ایران مشخص است. در آن متون، چین نه تنها از ایران خواسته که با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند تا به پرسش‌ها و تردیدها پیرامون برنامه هسته‌ای پاسخ داده شود که حتی همصدا با کشورهای عربی، ادعای «دخالت ایران در امور داخلی کشورهای منطقه» را به رسمیت شناخته و از تهران خواسته است به این اقدامات پایان دهد. 

دیگر نقطه قابل توجه و تامل در این بیانیه‌های مشترک ورود پکن به مسئله جزایر سه‌گانه و ادعایی است که مقام‌های اماراتی در خصوص ابو‌موسی، تنب‌بزرگ و کوچک کرده بودند. چین در این مسئله جانب کشورهای عربی را گرفته و از «تلاش‌های امارات برای حل این مسئله» استقبال کرده است. واقعیت امر این است که بسیاری از ناظران سیاسی با عنایت به پیشینه مناسبات میان ایران و چین و همچنین شناخت نسبی از الگوی سیاست‌گذاری پکن این رویکرد شی‌جین پینگ را چندان دور از انتظار نمی‌دانستند. 

چین همچنین جایی که پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل رفت همراه با  روسیه، بریتانیا، فرانسه و ایالات متحده به صدور قطعنامه‌های آن شورا علیه ایران رای مثبت دادند. 

سفر شی جین‌پینگ به ریاض؛ عربستان و چین برای گرم کردن روابط خود چه محدودیت‌هایی دارند؟

یکسال پس از عملیاتی شدن قرارداد همکاری ۲۵ ساله؛ ایران همچنان خارج از رادار سرمایه‌گذاری چین است.

اما سیاست چین در قبال این مسئله را می‌توان از چند بعد مختلف مورد بررسی قرار داد. در دولت روحانی و زمانی که تلاش‌هایی برای پیوستن ایران به  گروه ویژه اقدام مالی، FATF صورت می‌گرفت در آن زمان بسیار گفته شد که در صورت عدم پیوستن ایران به اف.ای.تی.اف حتی چین هم حاضر نخواهد شد تجارت خود با ایران را ادامه دهد و مروادات مالی تهران و پکن با چالش‌های جدی رو به رو می‌شود. مقام‌های دولت روحانی در آن زمان با صراحت از مقام‌های چینی نقل قول می‌کردند که هم حل صلح آمیز مسئله هسته‌ای و هم پیوستن ایران به اف.ای.تی.اف از جمله موضوعات کلیدی است که پیش نیاز استمرار و گسترش روابط ایران و چین به شمار می‌رود. این هشدارها البته در آن زمان مورد توجه قرار نگرفت و به نظر می‌رسد در شرایطی که موضوع مسئله هسته‌ای ایران همچنان به عنوان یکی از موانع کلیدی عادی‌سازی روابط ایران و غرب به شمار می‌رود، پکن حاضر نیست در چنین شرایطی ریسک گسترش همکاری‌های اقتصادی با ایران را بپردازد. 

عربستان به دنبال چیست؟

سفر شی جین پینگ و انتشار بیانیه‌های مشترک هرچقدر که از نظر مناسبات میان تهران و پکن تعجب ناظران را برانگیخت به همان اندازه احتمالا سبب شد تا کارشناسان مسائل خاورمیانه از رویکرد به شرق ریاض نیز شگفت زده شوند. عربستان که به صورت کلاسیک روابط نزدیکی با ایالات متحده داشته و هموراه بر لزوم گسترش مناسبات خود با واشنگتن استقبال می‌کند در سفر رهبر چین، قراردادهای اقتصادی قابل توجهی در حوزه فناوری و انرژی با پکن امضا کرد تا درست برعکس رقیب دیرینه در منطقه خاورمیانه، خود را محدود و منحصر به روابط با یک طرف نکند.

ریشه این راهبرد عربستان را البته می‌توان در اتفاقات دو دهه اخیر منطقه خاورمیانه نیز جستجو کرد. در این مدت ریاض شاهد این بوده که حمله ایالات متحده به عراق باعث بر هم خوردن موازنه منطقه‌ای  شده و از آن طرف هم حمله به افغانستان و نوع خروج کشورهای غربی از این کشور نگرانی‌ها در خصوص اتکا به غرب برای تامین امنیت در مقابل خطرهای بالقوه را افزایش داده است.

در تازه‌ترین پرده از افزایش اختلافات میان عربستان و آمریکا در ماجرای حمله روسیه به اوکراین نمایان شد. جایی که عربستان به عنوان متحد کلیدی آمریکا در خاورمیانه نه تنها حاضر نشد به تحریم‌ها علیه مسکو بپیوندد که حتی جو بایدن را که زحمت سفر به عربستان را به جان خریده بود ناامید گذاشت و به درخواست‌ها برای افزایش تولید نفت و جبران کسری ایجاد شده در پی تحریم‌ها علیه روسیه، پاسخ منفی داد. 

مجموعه این مولفه‌ها سبب شده تا ریاض رویکرد عملگرایانه‌ای در سیاست خارجی خود پی بگیرد و ظرفیت‌هایش را متنوع‌تر کند. به هر ترتیب هرچند هنوز برای قضاوت در خصوص چشم‌انداز گسترش مناسبات ریاض و پکن زود است و نمی‌توان با قطعیت از تاثیر این راهبرد جدید سخن گفت اما احتمالا تمام ناظران بر این نکته اتفاق نظر دارند که در شرایطی که تهران روز به روز انتخاب‌های خود را محدود‌تر می‌کند رقیب منطقه‌ای‌اش یعنی عربستان سعودی بیش از پیش از پیله کلاسیک محافظه‌کاری خارج شده و با در دستور کار قرار دادن یک سیاست‌خارجی مبتکرانه و عملگرایانه، ابعاد بیشتری به سیاست خارجی خود افزوده است.

انتهای پیام