ایران به قطار سریع‌السیر فناوری‌های نوین بپیوندد/تولید ۶۰۰ محصول حوزه سلول‌های بنیادی در کشور

دکتر امیرعلی حمیدیه 

با بیان اینکه بسیار خوشحالم که امسال به نام دانش‌بنیان‌ها مزین است، ابراز امیدواری کرد که هر ساله ایران شاهد شکوفایی دانش‌بنیان‌ها باشد.

وی اضافه کرد: به نظر من ایران باید ۱۵۰ سال گذشته همزمان با انقلاب صنعتی اروپا، "دانش‌بنیان" می‌شد؛ ولی هیچ گاه دیر نیست و امیدوارم همه دستگاه‌ها در کنار معاونت علمی قرار گیرند و اولویت شماره یک و اصلی آنها دانش‌بنیان شود. در این راستا سال‌ها است که تلاش می‌شود فرهنگ دانش‌بنیان در کشور نهادینه شود.

حمیدیه، به تجربیات گذشته حرکت کشور به سمت فعالیت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و یادآور شد: در آن سال‌ها به کار بردن لفظ دانش‌بنیانی در دانشگاه‌ها، بد بود و اگر عضو هیات علمی دانشگاهی می‌خواست در این مسیر گام بردارد، یک کار زشت تلقی می‌شد، ولی با تلاش‌هایی که صورت گرفت، امروزه این وضعیت دگرگون شده است.

دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی با تاکید بر اینکه این در حالی است که همچنان موانع حقوقی، اداری و مالی و غیره به عنوان سدهای حوزه دانش‌بنیان‌ها وجود دارد که رفع آنها تنها از سوی معاونت علمی میسر نیست، اظهار کرد: همه باید به معاونت علمی کمک کنند و امیدوارم همکاری بین وزارتخانه‌ای با یکدیگر و با این معاونت توسعه یابد.

حمیدیه، اظهار کرد: همه باید با توجه به شعار سال در خطی قرار گیرند که مقام معظم رهبری فرمودند و همه در مسیر دانش‌بنیانی قرار گیرند. هنوز همه دستگاه‌ها در مسیر دانش‌بنیانی قرار نگرفته‌اند.

وی به اقدامات این ستاد برای رفع موانع در حوزه دانش‌بنیان‌ها اشاره کرد و گفت: ستاد توسعه سلول‌های بنیادی با حوزه‌هایی چون وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی به نوعی در ارتباط است و لازم است هماهنگی‌های میان دستگاهی صورت گیرد تا کارها به سرعت اجرایی شوند، در غیر این صورت مشکل خواهد شد.

موانع توسعه سلول‌های بنیادی

عضو هیئت رئیسه پیوند سلول‌های بنیادی خونساز آسیا و اقیانوسیه، مانع اصلی دانش‌بنیانی را فرهنگ دانش‌بنیانی عنوان کرد و در این باره توضیح داد: هنوز این کلمه (دانش‌بنیانی) نتوانسته است آن طوری که شایسته است، ایران را صنعتی کند. برای داشتن یک صنعت در کشور، نیاز است تا چرخش یک فناوری را در کشور داشته باشیم. ما در حالی از صنعت داروسازی سخن می‌گوییم که صنعت داروسازی در کشور نداریم، بلکه کارخانه داروسازی داریم.

وی اضافه کرد: ما مواد اولیه را وارد می‌کنیم و در کشور پک می‌شود که در این شرایط ما کارخانه داروسازی داریم. اگر قرار باشد در حوزه کاری ما همین مسیر طی شود، نام آن تولید فناوری نیست، چون تولید فناوری به معنای تولید از ابتدا تا انتها در کشور است. تولید یک محصول فناورانه، کار ساده‌ای نیست؛ کاتتر آنژیوگرافی تنها یک سیم نیست، بلکه پشت آن دانش فنی لازم است و سال‌ها به طور می‌انجامد تا یک فناوری ساخته شود.

دبیر ستاد سلول‌های بنیادی، دانشگاه‌ها را از دیگر موانع توسعه فرهنگ دانش‌بنیانی در کشور عنوان کرد و یادآور شد: هر چند که صحبت از دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم می‌شود، ولی هنوز این دانشگاه‌ها به نسل سوم و چهارم نرسیده‌اند، ۶ تا ۷ سال است که صحبت از نسل سوم و چهارم در کشور می‌شود، ولی قوانین آن در دانشگاه‌ها اجرایی نشده است و از این رو همه کسانی که به سمت دانش‌بنیانی می‌روند، در محیط دانشگاه‌ها دچار چالش می‌شوند.

حمیدیه اضافه کرد: از سوی دیگر وقتی اعضای هیات علمی و یا محققان به تولید محصولی دست می‌یابند، به این فرهنگ نرسیده‌اند که این فرد نمی‌تواند از تولید محصول تا ورود به بازار را خودش انجام دهد و این عامل سبب شده که وقتی سرمایه‌گذار می‌خواهد بر روی این طرح سرمایه‌گذاری کند، تا حد امکان به صاحب ایده فشار وارد می‌کند و از سوی دیگر عضو هیات در انعقاد قراردادها به دنبال این است که سهم بیشتری از تجاری‌سازی را انجام دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر اینکه اعضای هیات علمی باید بدانند که هر چیزی روال خاصی را می‌طلبد و بر اساس آن می‌توان، امر تجاری‌سازی محصولات را به پیش برد، اظهار کرد: ولی متاسفانه صاحب شرکت دانش‌بنیان معتقد است که وقتی محصول را به تولید رسانده است، می‌تواند کل کار تجاری‌سازی را انجام دهد و این در حالی است که بر اساس آمارها از هر ۱۰۰ عضو هیات علمی یک نفر کار تجاری‌سازی را می‌داند.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی با تاکید بر اینکه این موارد نیاز به ارائه آموزش دارند، خاطر نشان کرد: همه کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، اساتید، دانشگاه‌هایی که در تلاش هستند استاد، کارآفرین و سرمایه‌گذار دور یک میز قرار گیرند، نیاز به آموزش دارند و تا زمانی که این روند بهینه نشود، کارها به پیش نخواهد رفت.

وی با طرح این سوال که آیا ایران باید همه نیازمندی‌های فناورانه را خود بسازد، پاسخ آن را منفی دانست و اظهار کرد: یکسری از فناوری‌ها مانند خودروسازی و داروسازی را دیر شروع کردیم و این دیر شدن مربوط به زمان حال نیست، بلکه از ۵۰ سال گذشته دیر شده بود. شاید بتوان گفت ایران در ۵۰ سال گذشته نیز نباید وارد صنعت خودروسازی می‌شد. چون ۱۵۰ سال قبل همزمان با انقلاب صنعتی در دنیا، حرکت نکرد.

حمیدیه در این باره توضیح داد: اینکه می‌گویم ایران نباید در حوزه‌های خودروسازی و هواپیماسازی وارد می‌شد، نه به این خاطر که توان آن را در کشور نداریم. بلکه قانون تجاری‌سازی به گونه‌ای است که نمی‌توان بازار و مارکتینگ را از دست شرکت‌هایی مانند بنز و ایرباس خارج کرد. این شرکت‌ها بیش از ۶۰ سال است که تولید دارند، حتی اگر بهترین نمونه را بسازیم.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی، با بیان اینکه در این زمینه نباید نارحت شویم، ادامه داد: در مقابل یکسری فناوری های جدید وارد شده اند. قطار انقلاب صنعتی ۱۵۰ سال قبل را نتوانستیم سریع سوار شویم ولی امروز قطار سریع السیر فناوری های نوین به حرکت درآمده است و اگر نتوانیم به سرعت سورار شویم، این بار عقب ماندگی های بیشتری خواهیم داشت.

وی اضافه کرد: از این رو است که توجه به حوزه دانش‌بنیان‌ها از "نان شب" واجب‌تر شده است؛ چرا که اگر قطار فناوری‌ها برود، ما یکسری فناوری‌های بومی شده مانند سلول‌های بنیادی را داریم که هیچ مورد آن از سایر کشورها برداشت نشده و همانند صنعت داروسازی نیست که ماده اولیه آن را وارد کرده باشیم و همانند بیوتکنولوژی نیست که از جایی وارد کرده باشیم و علم سلول‌های بنیادی را در کشور داریم و ۲۰ سال است که درباره آن مطالعه شده است و تنها نیاز به توجه ویژه دارد.

حمیدیه با تاکید بر این‌که ما برای توسعه فناوری نیاز داریم که به حوزه‌هایی که در آن فعال هستیم، توجه شود و چند شرکت دانش‌بنیان برند بین‌المللی ایجاد کنیم، ادامه داد: موقعیت برای کشور ما در حال حاضر بیشتر از ۲ تا ۳ حوزه نیست و اگر در فرمایشات مقام معظم رهبری در سه تا چهار سال گذشته متمرکز شویم، حوزه سلول‌های بنیادی پای ثابت تاکیدات ایشان بوده است و در هیچ یک از فرمایشات ایشان پاک نشده است.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی با بیان اینکه بر این اساس باید در این حوزه فعال‌تر باشیم، افزود: در سال ۱۳۹۴ تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه کمتر از انگشتان یک دست بود، ولی در انتهای سال ۱۴۰۰ تعداد آن از عدد ۱۹۰ شرکت گذر کرده است. ما در هیچ رشته‌ای به این اندازه رشد نداشته‌ایم.

به گفته این مقام مسؤول، حوزه سلول‌های بنیادی از یک رشته مقاله محور در پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها، به یکباره به بازار رسید. حوزه سلول‌های بنیادی در دنیا، ساخت قطعات یدکی بدن انسان تا سال ۲۰۳۰ را هدف‌گذاری کرده و اگر ما می‌توانیم، این هدف‌گذاری را داشته باشیم.

حمیدیه به جریان توسعه فناوری در دنیا اشاره و اظهار کرد: هواپیما توسط دو دوچرخه‌ساز تولید شد، در حالی که امریکا بهترین دانشگاه‌ها را داشت، ولی هواپیما در دانشگاه ساخته نشده، ولی باید توجه کنیم که زیست‌بوم دانش‌بنیانی در محیط حاکم بود و به غیر از خواصی که در دانشگاه‌ها بودند، مردم عوام هم در این حوزه حضو داشتند.

وی با بیان اینکه اگر فرهنگ دانش‌بنیانی در جامعه رسوخ کند، تحولات خوبی رخ خواهد داد، یادآور شد: زمانی که من به استان‌ها می‌روم، مشاهده می‌کنم که محققان دستاوردهایی را در شهرهایی چون بوشهر و یا گرگان عرضه می‌کنند که نمونه آن در کل ایران وجود ندارد؛ از این رو درگیر شدن مردم در دو تا سه رشته نوینی که ایران در آن فعال است، می‌تواند درهای روشنی را باز کند و ایران تبدیل به هاب سلول‌های بنیادی شود و همانطور که نام آلمان یادآور شرکت بنز است، نام ایران نیز یادآور فناوری‌های سلول‌های بنیادی باشد.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی، تحقق این امر را در ترویج عمیق فناوری‌های مرتبط با سلول‌های بنیادی دانست و یادآور شد: آموزش موضوعی، پایان ناپذیر است و باید دائما در جریان باشد تا فناوری‌ها نیز در کشور جریان داشته باشند.

دستاوردهای برندسازی ایرانی

حمیدیه با بیان اینکه ۸۲ محصول تا انتهای سال ۲۰۲۱ در دنیا مجوزهای سازمان غذا و داروی کشور مقصد را دریافت کرده‌اند، گفت: از این تعداد محصول ۱۸ مورد در ایالات متحده امریکا، ۳۰مورد در اتحادیه اروپا، ۱۶ مورد در کشور کره جنوبی مجوز دریافت کرده‌اند و خوشبختانه ۶ مورد از این محصولات متعلق به ایران است که از سوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت مجوز دریافت کرده‌اند.

وی اضافه کرد: تعداد محصولات تولید شده در ایران بیشتر است و بیشتر خواهد شد، ولی نیاز به حمایت نهادهای رگولاتوری مانند سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و هم نیاز به سرمایه‌گذاری است.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی با طرح این سوال که آیا سرمایه‌گذاری در قطعه‌سازی خودرو سودآوری بالاتری دارد و یا در حوزه سلول‌های بنیادی، گفت: قطعا اگر سرمایه‌گذاران همه جوانب را بسنجند، به این نتیجه خواهند رسید که در حوزه سلول‌های بنیادی درآمد بیشتری را خواهند داشت تا قطعه‌سازی خودرو.

حمیدیه اظهار کرد: در حال حاضر ۶۰۰ محصول در حوزه سلول‌های بنیادی در کشور به تولید رسیده که ۶ مورد آن در حوزه سلول درمانی، ژن درمانی و مهندسی بافت است که باید در بدن انسان استفاده شود. تولید این تعداد محصول در حالی انجام شده که ۸ سال گذشته ما ظرف کشت در اختیار نداشتیم و از کشور چین وارد می‌کردیم. ما در آن زمان محیط کشت نداشتیم.

وی با بیان اینکه در حال حاضر اگر محیط های ناباروری از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان به تولید نمی‌رسید، با اجرای قانون افزایش جمعیت دچار چالش می‌شدیم، افزود: در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان موفق به کسب دانش فنی ساخت محیط کشت IVF شده‌اند.  

حمیدیه در پاسخ به این سوال که ایران همانند کره نتوانست به تولید ۱۶ محصول مجوزدار دست یابد، گفت: شاید بخش عمده آن مربوط به این باشد که بدنه اجرایی وزارت بهداشت با داستان سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی به طور کامل آشنا نشده است، به این معنی که محصولی که در این حوزه به وزارت بهداشت ارسال می‌شود، تعداد کارشناسان و آزمایشگاه‌های لازم را ندارند، چون این حوزه یک علم جدید است و از سوی دیگر شرکت‌های دانش بنیانی که در این حوزه محصول تولید کرده‌اند، نمی توانند محصول خود را مطابق استانداردهای سازمان غذا و دارو معرفی کنند.

وی با تاکید بر این‌که سازمان غذا و دارو و محققان باید به یک ادبیات مشترک برسند، خاطر نشان کرد: ما در این زمینه سعی کردیم این دو گروه را به یکدیگر نزدیک کنیم.