زلزله ۷٫۷ ریشتری میانمار چگونه اتفاق افتاد و چرا تا این حد شدید بود؟

وضعیت در میانمار و تایلند به قدری وخیم است که هر دو کشور به‌عنوان مناطق فاجعه‌زده اعلام شده‌اند. امدادگران درحال تلاش برای رساندن کمک‌های ضروری مانند غذا، آب و تجهیزات امدادی هستند و سعی می‌کنند تعداد دقیق کشته‌ها و میزان خسارات را ارزیابی کنند.

ماری مانریک، هماهنگ‌کننده برنامه میانمار در فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر، ۲۸ مارس به خبرنگاران گفت این سازمان به‌ویژه نگران خسارات واردشده به زیرساخت‌های عمومی، ازجمله سدهای بزرگ است.

ویرانی ناشی از زلزله تنها به بزرگی آن بستگی ندارد، بلکه به موقعیت مکانی و عمق آن نیز مرتبط است. زلزله‌های کم‌عمق، حتی اگر قدرت کمتری داشته باشند، می‌توانند لرزش‌های شدیدی در سطح زمین ایجاد کنند و زیرساخت‌ها را در مناطق پرجمعیت به خطر بیندازند. 

زلزله اخیر میانمار سه ویژگی خطرناک داشت: قدرت بالا، عمق کم (مرکز زلزله در عمق ۱۰ کیلومتری زمین قرار داشت) و وقوع در منطقه‌ای پرجمعیت با ساختمان‌ها و ساختارهای آسیب‌پذیر.

داوطلبان در ۲۸ مارس در ساختمانی آسیب‌دیده در شهر نایپیداو پایتخت میانمار که حدود ۲۴۵ کیلومتر با مرکز زلزله در ماندالی فاصله دارد، به دنبال بازماندگان می‌گردند.

زلزله اخیر میانمار زلزله «امتدادلغز» بود. طبق گزارش برنامه خطرات زلزله‌‌شناسی سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، این زلزله احتمالاً نتیجه‌ی حرکت لغزشی در امتداد ساگاینگ رخ داد؛ گسل بزرگی که از شمال به جنوب از مرکز میانمار عبور می‌کند.

زلزله‌های امتدادلغز زمانی اتفاق می‌افتند که دو بخش بلوک‌های تکتونیکی تلاش می‌کنند به صورت جانبی از کنار هم حرکت کنند. در این فرایند، ممکن است این بلوک‌ها به دلیل اصطکاک موقتا قفل شوند و نتوانند حرکت کنند. سپس، وقتی این قفل باز می‌شود، انرژی زیادی به‌طور ناگهانی آزاد می‌شود و این انرژی لرزش زمین و ایجاد زلزله را در پی دارد.

گسل ساگاینگ بخشی از مرز مهم و پرخطر بین دو صفحه تکتونیکی است. این گسل محل برخورد دو صفحه تکتونیکی، یعنی صفحه تکتونیکی هند (که شامل شبه‌قاره هند و بخشی از اقیانوس هند است) و صفحه سوندا (صفحه کوچک‌تری که بخش‌هایی از آسیای جنوب شرقی ازجمله شبه‌جزیره مالزی را دربرمی‌گیرد) است. همان‌طور که صفحه تکتونیکی هند به سمت شمال حرکت می‌کند، به‌طور جانبی با صفحه سوندا در شرق برخورد می‌کند. این برخورد باعث ایجاد اصطکاک می‌شود و گاهی اوقات اصطکاک به حدی می‌رسد که انرژی زیادی آزاد می‌شود و زلزله‌های شدید به وجود می‌آید.

منطقه گسل ساگاینگ مملو از خطرات لرزه‌ای است و در طول قرن گذشته، زلزله‌های بزرگ امتدادلغزی در این منطقه رخ داده است. برای مثال، زلزله‌ای به بزرگی ۷ ریشتر در سال ۱۹۹۰ و زلزله‌ی دیگری به بزرگی ۷٫۹ ریشتر که در سال ۱۹۱۲ رخ داد. طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS)، از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۶ شش زلزله با قدرت بیشتر از ۷ در این گسل رخ داده که درمجموع جان صدها نفر را گرفته است.

حرکت صفحه هند به سمت شمال باعث برخورد آن با صفحه اوراسیا نیز می‌شود. این برخورد به‌طور مداوم باعث بالا آمدن رشته‌کوه‌های هیمالیا و فلات تبت می‌شود. علاوه‌براین، این برخورد به وقوع برخی از مرگ‌بارترین زلزله‌ها در منطقه هیمالیا منجر شده است. زلزله کشمیر در سال ۲۰۰۵ که ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ فرستاد، از زلزله‌های شدیدی بود که در منطقه یادشده رخ داد.

مرکز زلزله ۲۸ مارس (ستاره سیاه) در عمق ۱۰ کیلومتری زیر زمین و نزدیک شهر ماندالی میانمار بود.

پدیده‌ای به نام «روان‌گرایی» خطر شناخته‌شده‌ای در منطقه‌ای است که زمین‌لرزه در آن رخ داد. در مناطقی که لایه‌های ضخیم خاک شل وجود دارد، هنگام وقوع زلزله، این خاک می‌تواند به شکلی تبدیل شود که مثل ماسه روان عمل کند. در این حالت، خاک نمی‌تواند وزن سازه‌ها را تحمل کند و این وضعیت می‌تواند باعث فرو ریختن ساختمان‌ها و ایجاد خسارات شدید شود.

زلزله‌های قبلی در این منطقه باعث رانش زمین و روان‌گرایی شده‌اند که این دو پدیده تعداد کشته‌ها را در آن حوادث به شدت افزایش داده است. ممکن است این اتفاقات در ویرانی‌های زلزله اخیر نیز تأثیر داشته باشد.