خطوط هادی (هدایتگر) در عکاسی: مزایا و کارکردها

به گزارش گروه دانش و فناوری اقتصاد ۱۰۰ و به نقل از جی اس ام،اگر به طبیعت و حتی به محیط اطراف‌مان بنگریم، معمولا الگوهای خطی مختلفی کشف می‌کنیم که در دل عناصر پیرامون‌مان مستتر هستند. چین‌های عمودی پرده، نقوشِ طولیِ حاشیه فرش، رودخانه‌ای که در پهنه‌ی دشت پیش می‌رود یا امواج ملایمی که یکی پس از دیگری دور صخره‌ای حلقه می‌زنند، الگوهای خطی جذابی پدید می‌آورند که اگر عکاس درست از آن‌ها بهره ببرد، می‌تواند نگاه بیننده را هم‌راستا با آن‌ها به نواحی خاصی از عکس هدایت کند و به‌همین سبب چنین خطوطی را خطوط هادی یا خطوط هدایتگر (leading lines) می‌گویند. البته همه خطوط هدایتگر چنین آشکار نیستند و چه‌بسا ضمنی باشند؛ یعنی وقتی به عکس می‌نگرید، خطوط آشکاری نمی‌بینید اما ترکیب‌بندی هندسیِ عناصر صحنه چنان است که نگاه‌تان را به نواحی خاصی از عکس سوق می‌دهد. پس گاهی باید دقیق‌تر به صحنه بنگریم و یا موقعیت یا زاویه نگاه‌مان را تغییر دهیم تا خطوط هادی مستتر در صحنه را کشف کنیم.

بهره‌گیری از خطوط هدایتگر، از ساده‌ترین و قوی‌ترین روش‌های اثربخشی به عکس‌ها از جمله در عکاسی منظره است. این خطوط مثل تابلوهای جهت‌نمای جاده، نگاه بیننده را به‌نرمی از ناحیه‌ای به ناحیه‌ی دیگر عکس می‌گردانند. اگر خطوط هدایتگر نهفته در ساختار عناصر و پرسپکتو صحنه را دریابیم، می‌توانیم در عکس‌ها جریان و پویاییِ بصری پدید آوریم و جلوه‌گریِ بُعد و عمق را در آن‌ها تقویت کنیم. ضمنا، با استفاده درست از خطوط هدایتگر می‌توان تعادل بصری و ترکیب‌بندی کلی عکس را بهبود داد. پس از آشنایی با مفهوم خطوط هادی در عکاسی، به‌سادگی می‌توانید وجودشان را در عکس‌های مختلف تشخیص دهید.

در ادامه، ابتدا انواع خطوط هدایتگر را مرور و سپس به برخی از مزایا و کارکردهای‌شان در ترکیب‌بندی عکس اشاره می‌کنیم. توضیحات و مثال‌های این مقاله متمرکز بر عکاسی منظره است، اما مفهوم خطوط راهنما در سایر گونه‌های عکاسی نیز تقریبا مشابه است.  

خطوط هدایتگر ممکن است مستقیم، منحنی، متقاطع و یا افقی، عمودی، مورب یا عمقی باشند.

• خطوط هدایتگر افقی: در عکاسی طبیعت و منظره معمولا به انتقال حس پایداری، نظم و آرامش کمک می‌کنند. زمین‌های مسطح و تپه‌ها و کوه‌پایه‌های لایه‌لایه از جمله عناصری هستند که خطوط هدایتگر افقی در آن‌ها مستترند.
• خطوط هدایتگر عمودی: اغلب حس وقار و قدرت را القا می‌کنند. درختان تنومند، صخره‌های عمودی و ساختمان‌های بلند، از جمله عناصری هستند که خطوط هدایتگر عمودی می‌سازند.
• خطوط هدایتگر منحنی: حس پویایی و روندگی (سیالی) را در تصویر تقویت می‌کنند. رودخانه‌‌های‌ پرپیچ‌وخم از جمله خطوط هدایتگر منحنی در مناظر طبیعی هستند.
• خطوط هدایتگر قُطری (مورب): اگر می‌خواهید چشم‌انداز وسیعی را از بالا عکاسی کنید، نشاندن خط هادی مورب در ترکیب‌بندی عکس حس تغییر، حرکت و جهت‌دهی را تقویت می‌کند. خطوط موربی که شیب ملایم دارند معمولا آرامش اما خطوط مورب با شیب تند، حس تنش را را القا می‌کنند.
• خطوط هدایتگر همگرا (عمقی): خطوط عمقی یا همگرا از موثرترین عناصری هستند که نگاه بیننده را به عمق تصویر می‌کشانند.   
• خطوط هدایتگر متقاطع: در ایجاد حس تنش، شلوغی یا بی‌نظمی موثرند. اگر از آن‌ها درست استفاده نشود، ممکن است عکس را آشفته جلوه دهند.
• خطوط هدایتگرِ ضمنی: گاهی ساختار هندسیِ عناصر صحنه ظاهرا فاقد خطوط هدایتگر است، اما ترکیب‌بندی کلی تصویر طوری است که به نگاه بیننده جهت می‌دهد که از آن‌ به خطوط هدایتگر ضمنی تعبیر می‌شود.
• پیش از شروع عکاسی، به هندسه‌ی اشیاء و عناصر و نیز به زاویه‌ها و پرسپکتیو صحنه توجه کنید و بکوشید خطوط هدایتگر موجود در صحنه را بیابید.
• اگر چنین خطوطی را یافتید، ببینید نگاه‌تان را به‌ چه جهاتی سوق می‌دهند و سپس متناسب با آن عکس را ترکیب‌بندی کنید. مثلا آیا می‌توانید زاویه دوربین یا چینش عناصر صحنه را طوری تنظیم کنید که خطوطِ هادی، نگاه بیننده را سمتِ موضوع اصلی عکس‌تان هدایت کنند؟ اگر چشم‌انداز موردنظر، خطوط هادی ندارد، مشکلی نیست. می‌توانید برای هرچه جذاب‌تر کردن عکس، از سایر فنون ترکیب‌بندی مثل قانون یک‌سوم یا از کارکردهای رنگ در عکاسی بهره ببرید.

در این بخش با ذکر چند نمونه بعضی از مزایا و کاربردهای خطوط هدایتگر در ترکیب‌بندی عکس را توضیح می‌دهیم.

انسان‌ گذرگاه و جاده می‌سازد تا راحت‌تر از جایی به جای دیگر حرکت کند. پس وجود چنین جاده‌ها و مسیرهایی در قاب تصویر، حس حرکت و هدف‌مندی ایجاد می‌کند. حتی عکاسان طبیعت نیز که معمولا از مصنوعات گریزانند و به چشم‌اندازهای طبیعی علاقه دارند، گاهی می‌توانند با گنجاندن عناصر دست‌ساز مثل جاده و گذرگاه در عکس‌های‌شان به ترکیب‌بندی‌های پرمفهوم و جذابی برسند. ضمنا مسیرهای منحنی یا پرپیچ‌وخم که معمولا ناحیه وسیع‌تری از عکس را می‌پوشانند، می‌توانند همچون نخی، چند ناحیه یا عنصرِ عکس را به هم مرتبط کنند و بدین‌وسیله نگاه بیننده را از قسمتی به قسمتِ دیگرِ عکس بگردانند.

هنگام ترکیب‌بندی خطوط هدایتگر در عکس مراقب باشید مهارشان از دست‌تان خارج نشود. اگر خطوط هدایتگر را درست در تصویر مدیریت نکنید، نگاه بیننده را از قابِ تصویر خارج می‌کنند! پس به نقطه شروع خطوط در ترکیب‌بندی عکس‌ توجه کنید. مثلا می‌توانید کادر را طوری ببندید که خطوط هدایتگر از گوشه‌ها یا از پایین کادر شروع شوند و به‌سوی عناصر موجود در دل تصویر بروند. در این‌صورت، مسیری بصری ایجاد می‌کنید که توجه بیننده را به جنبه‌های مختلف ترکیب‌بندی‌ از جمله به نقطه کانونی صحنه در دوردست جلب می‌کند. وقتی موضوع اصلی عکس را در انتها یا در نقطه همگراییِ خطوط جای می‌دهید، وزن بصری موضوع اصلی را در ترکیب‌بندی عکس تقویت می‌کنید.

بهره‌گیری از خطوط هادی شیوه بسیارخوبی برای برانگیختن حس حرکت و روندگیِ بصری در عکس‌‌ها، به‌‌ویژه در چشم‌اندازهای طبیعی است. عناصری مثل رودخانه‌ یا نرده‌وحصار مزارع از آشکارترین نمودهای خطوط هدایتگر هستند، اما می‌توانید خطوط هادی دیگری را نیز در مناظر طبیعی و سایر صحنه‌ها پیدا کنید. خطوط حلقوی یا مارپیچ معمولا نگاه را حول کادر می‌گردانند. خطوط افقی نگاه بیننده را در امتداد افقِ تصویر می‌کِشند و لذا باید در به‌کارگیری آن‌ها دقیق بود تا مبادا نگاه بیننده را دچار وقفه کنند و به دام بیاندازند و یا نگاه را به بیرون از کادر سوق دهند.