راز نام «یوزارسیف» در تاریخ فاش شد!
این شخصیت مرموز که نامش در منابع کهن مصری مانند «ایگپتیکا» ذکر شده، با حضرت یوسف ارتباط دارد و حکایتی جذاب از تاریخ را بازگو می‌کند.
وقتی نام یوزارسیف به میان می‌آید، بسیاری از ما شخصیت مصطفی زمانی در سریال «یوسف پیامبر» را به یاد می‌آوریم. این تصور تا حد زیادی به دلیل روایت این سریال است، اما جالب است بدانیم که این نام از تخیل فرج‌الله سلحشور نیامده و در منابع تاریخی نیز به آن اشاره شده است.
شخصیت اوزارسف در کتاب‌های تاریخی
نام اوزارسف در یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های تاریخ مصر به نام «ایگپتیکا» نوشته مانتو، کاهن مصری، که حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد نوشته شده، ذکر شده است. هرچند این کتاب به‌طور کامل به ما نرسیده است، اما بخش‌هایی از آن توسط تاریخ‌نگاران بعدی همچون فلاویوس ژوزفوس حفظ شده است. مانتو داستان اوزارسف را در روایتی پیرامون فرعونی به نام آمنوپیس بیان کرده که تمایل داشت خدایان را ببیند. این خواسته باعث تبعید ۸۰ هزار نفر از افراد «جذامی و آلوده» به معادن نیل شد.
اوزارسف، رهبر تبعیدی‌ها
این تبعیدی‌ها سرانجام به شهری به نام آواریس فرستاده شدند و آنجا را پایگاه شورش خویش قرار دادند. آنان اوزارسف، یک کاهن از شهر هلیوپولیس، را به‌عنوان رهبر خود انتخاب کردند. او قوانینی وضع کرد که پرستش خدایان مصری را ممنوع می‌کرد و اقدامی علیه آیین‌های مصری بود. در نهایت، طبق روایت مانتو، اوزارسف نام خود را به موسی تغییر داد و شورشی‌ها برای سال‌ها حکومت مصر را در دست گرفتند تا زمانی که پسر آمنوپیس، رامسس، توانست قدرت را بازپس گیرد.
افسانه یا واقعیت؟
تفسیر روایت مانتو همیشه با دیدگاه‌های مختلف همراه بوده است. بسیاری از پژوهشگران معتقدند تلفیقی از داستان‌های یوسف و موسی به اوزارسف منجر شده است. برای مثال، برخی شباهت‌ها نظیر نام اوزارسف که ترکیبی از اوزیریس (خدای مصری) و یوسف به نظر می‌رسد، این ایده‌ها را تقویت می‌کند. همچنین ارتباطاتی با دوران حاکمیت هیکسوس‌ها و اصلاحات مذهبی فرعون آخناتون به این داستان نسبت داده شده است.
حضور سامیان در مصر
تاریخ دوران هیکسوس که حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۵۰ قبل از میلاد به حکمرانی مصر پرداختند، نیز شواهدی از حضور رهبران غیر مصری با تبار سامی ارائه می‌دهد. یافته‌های باستان‌شناسی این دوران نشانه‌هایی از آیین‌های سامی و بابلی دارد، که برخی آن را مرتبط با داستان‌های یهودی‌ها و سرگذشت یوسف می‌دانند. تصویر زیر پیراهن منسوب به دوران یوسف را که در نقاشی‌های مقبرۀ خنومهوتپ دوم دیده می‌شود، نشان می‌دهد:
برخی پژوهش‌ها به دوران فرعون آخناتون اشاره دارد که نوعی یکتاپرستی را جایگزین چندخدایی کرد. وی آتون، خدای خورشید، را به‌عنوان خدای واحد معرفی کرد. او دستور تخریب معابد خدایان دیگر را صادر کرد که شباهت‌هایی با اقدامات اوزارسف در روایت مانتو دارد. تصویر زیر نشان‌دهنده یکی از الواحی است که آخناتون را در حال پرستش آتون نشان می‌دهد:
اگرچه روایت اوزارسف به صورت کامل نمی‌تواند بازتابی از تاریخ واقعی باشد، اما شواهد زیادی از حضور سامیان در مصر و وقایع مشابه در تاریخ مصر وجود دارد که می‌تواند منشاء این داستان باشد. بنابراین، نمی‌توان منشاء واقعی داستان اوزارسف را کاملاً رد کرد.
