ماجرای حیف و میل میلیاردها تومان توسط رئیس بورس

سلطانی‌نژاد در سال 93 در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای وعده راه‌اندازی آزمایشی آن را در اواخر مهرماه همان سال می‌دهد و می‌گوید در سال 94 به‌طور رسمی این پروژه عملیاتی می‌شود. سلطانی‌نژاد درباره دلایل تأخیر در راه‌اندازی سامانه پس از معاملات هم می‌گوید: «در پروژه‌های مالی اعداد 3، 6 ماه و حتی یک سال تأخیر محسوب نمی‌شود.» امروز باید از سلطانی‌نژاد پرسید تأخیر حدود 10 سال از نظر شما تأخیر محسوب می‌شود؟
اما واقعیت چیزی فراتر از تأخیر چندماهه بود! چون عمر ریاست سلطانی‌نژاد و سه مدیرعامل بعدی سپرده‌گذاری به بریدن ربان این پروژه قد نمی‌دهد و همگی به گرفتن چند عکس یادگاری کنار راه‌اندازی‌های آزمایشی آن اکتفا می‌کنند.
با رفتن سلطانی‌نژاد از سپرده‌گذاری، محمدرضا محسنی‌دمنه، مدیرعامل سپرده‌گذاری می‌شود. او هم، پروژه زخم‌خورده IRPT را با حسین
محمدی، مدیرعامل شرکت سانای شرق ادامه می‌دهد. عشقی با رفتن سلطانی‌نژاد از سپرده‌گذاری و رفتن به بورس کالا از هیئت‌مدیره سانای شرق جدا شده تا منع قانونی حضور در بورس کالا به‌عنوان قائم‌مقام را
نداشته باشد.
محسنی در اسفند 95 طی یک مصاحبه از عملیاتی شدن پروژه IRPT خبر می‌دهد، البته کلاً برای 3 روز و بعد از آن هم کار برای رفع عیوب به پیمانکار برگردانده می‌شود.
محسنی هم از سپرده‌گذاری می‌رود و ارثیه سلطانی‌نژاد و عشقی که گویا قرار نیست زمان تأخیر در راه‌اندازی آن به سر آید، به دست حسین فهیمی مدیرعامل بعدی می‌رسد.
فهیمی در بهمن 96 درباره راه‌اندازی IRPT به دنیای اقتصاد می‌گوید: «سامانه پس از معاملات سال گذشته دو سه روزی عملیاتی و اشکالات آن به پیمانکار ارجاع داده شد تا هم مجدداً روی آن کار کند، هم برخی تغییرات جدید که در سیستم‌های معاملاتی جدید اتفاق افتاده روی این سامانه عملیاتی شود.»
عمر تغییردهی در سامانه این‌بار هم بیشتر از عمر مدیرعامل سمات می‌شود و باز هم پروژه تا پایان عمر کاری فهیمی در سمات به پایان نمی‌رسد.
طول عمر راه‌اندازی سامانه جدید پس از معاملات آنقدر کش پیدا می‌کند تا بالاخره -صاحب کار- رئیس سازمان بورس می‌شود. مجید عشقی که در مهر 1400 رئیس سازمان بورس می‌شود، یار به یادگارمانده از دوران عضویت در هیئت‌مدیره تدبیرگران فردا یعنی محمد باغستانی، مدیرعامل تدبیرگران فردا را در صندلی مدیرعاملی سپرده‌گذاری می‌نشاند تا کار این‌بار یک‌دست و به قول معروف همگن پیش برود. محمدی نیز با یک فاصله زمانی بیشتر از باغستانی، بعد از استعفا از مدیرعاملی سانای شرق و اکتفا کردن به جایگاه رئیس هیئت‌مدیره سانا، به‌عنوان مشاور عالی و جانشین رئیس سازمان بورس در حوزه فناوری اطلاعات و امور بین‌الملل، منصوب می‌شود تا این‌بار ترکیب سهامداران سانای شرق نه به‌عنوان پیمانکار پروژه IRPT بلکه در جایگاه رئیس و مشاور در سازمان بورس یک پروژه 10 ساله را از سر بگیرد.
در حقیقت، در جریان این همگن‌سازی، عشقی که چندی پیش، لوح مدیر اجرایی برتر ۱۴۰۱ را از دستان رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس دریافت کرد، با کناره گرفتن خدابخش از معاونت نظارت بر ناشران و بورس‌ها، رضا عیوض‌لو، شریک خود در شرکت رتبه‌بندی اعتباری پویا را در این سمت منصوب می‌کند.
درباره حضور تدبیرگران فردا در هیئت‌مدیره شرکت سانای شرق، اگر برایتان سوالی پیش آمده است، با ما همراه باشید، در ادامه این کلاف درهم‌پیچیده برای شما باز خواهد شد.
سامانه پس از معاملات سپرده‌گذاری با گذشت قریب به 10 سال صرف هزینه مادی و معنوی در حالی هنوز به بهره‌برداری نرسیده که به نظر می‌رسد این‌بار تیم سانای شرق که هم‌اکنون در رأس سازمان بورس مسئولیت حقوقی و اجرایی دارند، به‌طور جدی قصد دارند از دل قرارداد آخر به مبلغ 21 میلیارد تومان این پروژه را بالاخره به پایان برسانند.
البته با فرض اتمام پروژه، داستان تمام نمی‌شود، بلکه تازه ابتدای پشتیبانی از خدماتی است که سانای شرق بعد از 10 سال توانسته آن را به سرانجام برساند. نکته بسیار مهم دیگر ضرورت پشتیبانی
سانا از این سامانه است. به عبارتی اگر دیتا سنتر POST TRADE در یک سامانه‌ای بنشیند آن اطلاعات دیگر قابل انتقال به هیچ سامانه دیگری نیست،
در نتیجه سپرده‌گذاری باید قرارداد پشتیبانی با سانای شرق ببندد.

چطور 10 سال هیچ‌کس نفهمیده است؟

تاروپودهای پیچیده این پازل، نگارنده این گزارش را نیز به حیرت انداخته، اما یک سوال بسیار جدی شاید این باشد که چطور 10 سال با وجود تغییرات مدیریتی فراوان کسی جلوی این پیمانکار بدعهد نایستاده است؟
برای این پرسش، پاسخ دقیقی وجود ندارد، اما بر اساس تغییرات ناگهانی و یک‌شبه عشقی گمانه‌هایی مبنی بر افشای این موضوع از سوی تیم سابق معاونت نظارت بر ناشران و بورس‌ها می‌رود.
با روی کار آمدن عشقی، تنها تیمی که دست به ترکیب آن نخورد، معاونت نظارت بر ناشران و بورس‌ها بود تا آنکه به یکباره عشقی، حمیدرضا اسمعیلی‌گیوی که رئیس اداره نظارت بر ناشران سازمان بورس بود را شخصا برمی‌دارد، که همین موضوع به اختلاف شدید بین محسن خدابخش، معاون سابق نظارت بر ناشران و بورس‌ها با عشقی می‌شود.
گمانه‌هایی وجود دارد که تغییر ناگهانی گیوی و همچنین برداشتن غلامرضا ابوترابی، قائم‌مقام شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بی‌ارتباط با جریان این پروژه نبوده و خدابخش و پارچینی هم از دیگر قربانیان این همگن‌سازی هستند.

شرکای سانای شرق

عشقی خرداد 95 مصادف با حضور یک‌ساله سلطانی‌نژاد در بورس کالا و دو ماه پس از پایان دومین دوره نائب رئیسی‌اش در «سانا»، قائم‌مقام بورس کالا می‌شود(98-95) اما او آنچنان دل در گروی سانا دارد که به این راحتی دل از آن نمی‌کند و با چهره‌ای جدید در سانای شرق حضور پیدا می‌کند.
در اسفند 96 اعضای هیئت‌مدیره شرکت از 3 نفر به 5 نفر افزایش پیدا می‌کند تا قصه برای علاقه‌مندان بازار سرمایه جذاب‌تر شود.
30 تیر 97، تأمین سرمایه لوتوس پارسیان و کارگزاری تدبیرگران فردا به جمع سهامداران سانای شرق اضافه می‌شوند تا عشقی بدون هیچ ردپایی فقط با دست‌فرمانی جدید در سانا براند.
در کارنامه کاری عشقی تا قبل از قائم‌مقامی بورس کالا و این آخری رئیس سازمان بورس تا چشم کار می‌کند پر است از عضویت در هیئت‌مدیره شرکت‌های بورسی مثل تدبیرگران فردا و لوتوس.
بدین ترتیب عشقی ظاهراً در هیئت مدیره سانای شرق نیست، اما عملاً با فراهم کردن زمینه حضور دو نهاد مالی که ارتباط تنگاتنگی با آنها داشته، پای آنها را به «سانا» که پیمانکار و مجری اطلاعات پساترید سهامداران است، باز می‌کند تا این امکان را پس از راه‌اندازی IRPT برای آنها فراهم کند که همه
اطلاعات و دیتای معاملات و سهامداران از شناسایی مشتری گرفته تا میزان معاملات سهامداران و سبک خرید و فروش آنها را به‌عنوان یک مزیت رقابتی در اختیار داشته باشند.
سانای شرق که قرار است خدمات POST TRADE ارائه دهد، دست در دست کارگزاری تدبیرگردان فردا یک شرکت OMS (سامانه معاملات برخط) راه‌اندازی کرده تا تمام دیتای طیف معاملات بورسی را در اختیار داشته باشند. لوتوس پارسیان هم از این قافله عقب‌نمانده و این شرکت هم نرم‌افزار صدور و ابطال یونیت صندوق و OMS دارد. که براساس شنیده‌ها، قرار بین دوستان این است که رونمایی از سامانه پس از معاملات (IRPT) روی یونیت اعتمادآفرین پارسیان انجام گیرد.

خرید شریکی زمین با سمات

شاید بد نباشد که بدانید اگر صورت مالی تلفیقی شرکت سپرده‌گذاری در سال 1400 را باز کنید به خرید یک قطعه زمین به صورت شریکی با سانای شرق می‌رسید. براساس اسناد منتشرشده در سامانه کدال، سپرده‌گذاری از آنجایی که پول زیادی در دست ندارد و با مشکلات زیادی دست در گریبان است اما به دنبال سرمایه‌گذاری است، لذا به صورت شریکی در زنجان محل تولد آقای عشقی و محمدی یک زمین خریده است. 4 دانگ برای شرکت سمات سامانه بازار سرمایه و 2 دانگ متعلق به سانا. شرکت سهامی خاص همین‌که اطلاعات خود را در روزنامه رسمی منتشر کند، خودش جای قدردانی دارد. بر این اساس از رصد روزنامه رسمی تا حد زیادی می‌توان به صورت مالی نادیده سانای شرق پی برد:
در تاریخ 22 مهر 95 سرمایه اولیه سانا از مبلغ یک میلیون ریال به 8 میلیارد ریال از طریق مطالبات حاصل شده و سود انباشته افزایش پیدا می‌کند. 10 دی 97 سرمایه شرکت از 8میلیارد ریال به 70 میلیارد ریال رسانده می‌شود.
در 24 اردیبهشت 99 سرمایه شرکت مجدداً بر فراز افزایش سرمایه قرار می‌گیرد و از 70 میلیارد ریال به 105 میلیارد ریال می‌رسد.
داستان افزایش سرمایه «سانای شرق» به برکت به اتمام نرسیدن ابرپروژه سامانه پس از معاملات که گویا قرار نیست به این زودی به مرحله راه‌اندازی برسد، تمام ناشدنی است.
سود انباشه سانای شرق در 20 اردیبهشت 1400 از محل مطالبات حاصل شده از 105 میلیارد ریال به 180 میلیارد ریال می‌رسد و حالا فقط چند قدم دیگر تا مطالبه آخر به مبلغ 210 میلیارد ریال باقیست.
این روایت عین آن چیزی است که 10 سال است زیر گوش بازار سرمایه رقم می‌خورد که در کمال پیچیدگی پیدا کردن سرنخ‌های آن کار سختی نبوده، اما نهاد ناظر بر بازار سرمایه 10 سال است در بهترین حالت متوجه آن نشده است.

سامانه پس از معاملات چیست؟

شرکت سپرده‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه که به ‌اختصار «سمات» نامیده می‌شود، یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه ایران است. از جمله وظایف سمات می‌توان به مواردی همچون سپرده‌گذاری و ثبت، نگهداری و انتقال اوراق بهادار، پایاپای و تسویه معاملات اشاره کرد. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه در تاریخ ۵ دی‌ماه ۱۳۸۴ و با هدف انجام امور پس از معاملات، نزد اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسیده است. این شرکت چندین فعالیت و وظیفه مهم دارد که از جمله آنها انجام اقدامات شرکتی برای شرکت‌های سهامی عام متقاضی استفاده از خدمات ثبت و نگهداری اسامی و سوابق مالکین اوراق بهادار، ایجاد و اداره صندوق تضمین تسویه، تسویه و پایاپای معاملات اوراق بهادار، سپرده‌گذاری و امانت‌پذیری انواع اوراق بهادار، سپرده نمودن اوراق بهادار وثیقه شده نزد هر شخص حقیقی یا حقوقی ذی‌نفع و درج، کدگذاری و نگهداری اوراق بهادار است. مهمترین کار سمات انجام فعالیت‌های مالی پس از انجام معاملات است که به اصطلاح بورسی تسویه پایاپای یا اتاق پایاپای با سمات است. سامانه پس از معاملاتی که قرار بود جایگزین سیستم قبلی شود، امکاناتی را در اختیار داشت که به نفع بازار بود. به‌عنوان مثال ساختار کدبورسی، تجمیع دارایی، فریز سهام سهامداران، تعامل با ثبت احوال برای احراز هویت، اهمیت دادن به نقش کارگزاری‌ها در معاملات و رخدادهایی از این دست که به نفع بازار و به منظور از بین بردن هرگونه امکان تخلف در بازار سرمایه بود. سامانه پس از معاملات در واقع نقش سمات را در بازار سرمایه پررنگ‌تر می‌کرد. ناگفته نماند که در بازار سرمایه مشکل سامانه، مشکلی قدیمی و شناخته‌شده است که به دلیل مشکلاتی مانند تحریم نمی‌توان به آن سروسامان داد. به همین دلیل شرکت‌های داخلی با ادعای اینکه می‌توانند کاری بزرگ را تحویل شرکت‌ها بدهند، فعالیت می‌کنند، اما تاکنون هیچ شرکتی نتوانسته مشکلات بورسی را از بین ببرد، سانای شرق هم با این بهانه توانست طی 10 سال قرارداد خود را تمدید کرده و طی این 10 سال پول زیادی از مدیران بورسی دریافت کرده و ظاهرا کسی را یارای برخورد با این رویه نبوده است.