بن‌بست ارز دستوری / رمزگشایی نامه قالیباف به رییس جمهوری + مجلسی ها چه گفتند؟

 نامه قالیباف به رئیسی، مبنی بر غیرقانونی بودن تثبیت نرخ ارز و تعیین نرخ تسعیر ارز شرکت‌های پتروشیمی که به تصویب هیات وزیران رسیده است، آخرین فاز مجادله مجلس و دولت را نمایان ساخت.  نمایندگان مجلس ابعاد این نامه را تشریح کردند. از بعد کارشناسی نیز مرکز پژوهش‌های مجلس در یک گزارش تخصصی، تاثیر ارز دستوری بر کسری منابع هدفمندی را تشریح کرده‌ است.

بر اساس این گزارش، ۸۴درصد از منابع هدفمندی در بودجه سال۱۴۰۲ به سیاست‌های ارزی دولت گره خورده است و در نتیجه تداوم سیاست دلار ۲۸هزار و  ۵۰۰تومانی، کسری منابعی به میزان ۱۴۸هزار میلیارد تومان ایجاد می‌کند. پیشنهاد این پژوهش، تغییر مبنای ارز مدنظر با نرخ مرکز مبادله ایران است که باعث می‌شود کسری منابع به رقم ۷۰هزار میلیارد تومان کاهش یابد. در این شرایط سیاست ارز دستوری در صنایع پتروشیمی نیز باعث سردرگمی شده است.

همزمان با نامه قالیباف به رئیسی مبنی بر غیرقانونی بودن تثبیت نرخ ارز برای محصولات پتروشیمی، بازوی پژوهشی مجلس از عواقب دلار 28هزار و 500تومانی در تشدید کسری بودجه سال جاری خبر داد.

بررسی‌های یک پژوهش نشان می‌دهد با توجه به وابستگی بالای منابع هدفمندی در بودجه 1402 به درآمدهای ارزی دولت از محل صادرات فرآورده‌های نفتی،‌ سیاست‌های دولت برای تثبیت نرخ ارز می‌تواند تاثیر بالایی بر تحقق منابع این بخش بگذارد. براساس محاسبات این پژوهش در مجموع 84درصد از منابع هدفمندی به سیاست‌های ارزی دولت گره خورده است.

در چنین شرایطی با تداوم سیاست تثبیت نرخ ارز 28هزار و 500تومانی، منابع هدفمندی با عدم‌تحقق حدود 148هزار میلیارد تومانی همراه خواهد بود. همچنین اگر نرخ ارز سامانه نیما بدون تثبیت به نرخ ارز مرکز مبادله ارز و طلا (که در حال حاضر معادل 38 هزار و 600تومان است)‌ نزدیک شود کسری این منابع کاهش یافته و حدود 70هزار میلیارد تومان خواهد بود.

مانع ارز دستوری در تحقق منابع

بررسی‌های یک پژوهش نشان می‌دهد که مطابق قانون بودجه 1402،‌ سقف منابع هدفمندی در لایحه بودجه سال 1402 معادل 660هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که نسبت به قانون بودجه سال 1401 حدود 12درصد معادل 76هزار میلیارد تومان رشد داشته است.

نکته مهم این گزارش این است که از 660هزار میلیارد تومان منابع در‌نظر‌گرفته‌شده برای هدفمندسازی یا همان تبصره «14» در بودجه، 291هزار میلیارد تومان که معادل 44درصد است،‌ از محل صادرات فرآورده‌های نفتی حاصل شده و از نوع منابع ارزی است.

همچنین قیمت فروش داخلی گاز طبیعی به صنایع که منابع حاصل از آن حدود 40درصد از منابع تبصره «14» را تشکیل می دهد، براساس فرمولی وابسته به نرخ ارز تعیین می‌شود؛ بنابراین درمجموع 84درصد از منابع هدفمندی به سیاست ارزی دولت گره خورده است.

این گزارش عنوان می‌کند سیاست‌های ارزی دولت در سال جاری تاثیر زیادی بر عملکرد منابع هدفمندسازی خواهد گذاشت. به این صورت که در شرایط تداوم سیاست تثبیت نرخ ارز 28500تومانی، منابع هدفمندی با عدم‌تحقق حدود 148هزار میلیارد تومان همراه خواهد بود. اما اگر نرخ ارز سامانه نیما بدون تثبیت به نرخ ارز مرکز مبادله ارز و طلا که معادل 38600تومان است،‌ نزدیک شود، کسری این منابع کاهش یافته و حدود 70هزار میلیارد تومان خواهد بود.

اخیرا رئیس مجلس در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، مصوبه هیات وزیران مبنی بر تثبیت نرخ ارز و تعیین نرخ تسعیر ارز جهت قیمت‌گذاری کالاها توسط بانک مرکزی را مغایر قانون دانسته و براساس این نامه تعیین نرخ ارز ۲۸۵۰۰ پالایشی و پتروشیمی غیرقانونی عنوان شد.

مکانیزم محاسبه منابع هدفمندی

مطابق این پژوهش،‌ در فرض محاسبه منابع هدفمندی در لایحه بودجه سال 1402، مبنی بر این بوده است که قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌ها، براساس فرمول وزارت نفت، در طول سال 1402 همواره در سقف ریالی خود یعنی 7000 تومان باقی خواهد ماند. درحال حاضر نرخ خوراک پتروشیمی‌ها براساس فرمول معادل 18سنت است. لذا با ارز حدود 40هزار تومان قیمت گاز خوراک به 7000 تومان خواهد رسید.

با احتساب نرخ 28500تومان اعلامی بانک مرکزی، قیمت گاز خوراک براساس فرمول مصوب کمتر از 7000 تومان خواهد بود و همچنین چشم‌انداز از قیمت گاز هاب‌های منطقه‌ای کاهشی است. محاسبات نشان می‌دهد هر 1000 تومان کاهش نرخ گاز خوراک پتروشیمی‌ها منجر به کاهش 37هزار میلیارد تومانی منابع هدفمندی می‌شود.

این پژوهش ضمن تاکید بر آسیب‌های تثبیت نرخ ارز به منابع هدفمندی و افزایش کسری بودجه، پیشنهاد داده است در راستای اصلاح این مساله نرخ تسعیر ارز جهت محاسبه نرخ خوراک پالایشگاهی و پتروشیمی‌ها معادل متوسط نرخ فروش ارز صادراتی این شرکت‌ها در مرکز مبادله ارز و طلای ایران تعیین شود.

خطر واردات بنزین و گازوئیل

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین هشدار می‌دهد که در سال جاری افزایش تقاضای مصرف داخلی بنزین و گازوئیل به اندازه‌ای است که پیش‌بینی می‌شود در سال 1402 خالص صادرات این دو محصول منفی شده و دولت مجبور به واردات شود.

این گزارش همچنین اشاره کرده است که مطابق قانون هدفمندکردن یارانه‌ها،‌ تنها درآمدهای حاصل از اصلاح نرخ فروش داخلی حامل‌های انرژی باید به عنوان دریافتی‌های این تبصره محاسبه شود. بنابراین منابع حاصل از صادرات فرآورده‌های نفتی اساسا جزو منابع این تبصره محاسبه نمی‌شود.

از طرف دیگر با توجه به عملکرد منابع تبصره «14» قانون بودجه سال 1401 و پیش‌بینی از چشم‌انداز بازار فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی، ظرفیت تولید کشور و سناریوهای مختلف نرخ ارز، تحقق میزان درآمدهای پیش‌بینی‌شده از محل موارد مذکور با ابهام‌ها و چالش‌های بسیار زیادی روبه‌روست.

از آنجا که مصارف هدفمندی یارانه‌ها از جنس هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر و بسیار ضروری هستند، عدم تحقق منابع تبصره «14» به استقراض یا دریافت تنخواه توسط سازمان هدفمندی یارانه‌ها از بانک مرکزی یا استفاده از منابع عمومی منجر می‌شود.

آسیب کمبود منابع به شرکت‌ها

همچنین مطابق این پژوهش،‌ آسیب دیگر ناپایداری منابع تبصره «۱۴»، زیان شدید و اختلال در برنامه‌های عملیاتی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های دولتی حوزه انرژی است. هزینه‌های شرکت ملی گاز، شرکت ملی نفت و شرکت ملی پالایش پخش فرآورده‌های نفتی بابت تولید، انتقال، توزیع و فروش فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی از محل منابع تبصره «14» پرداخت می‌شود.

به این دلیل زمانی که سازمان هدفمندی یارانه‌ها با عدم‌تحقق منابع مواجه می‌شود، منعطف‌ترین هزینه برای صرفه‌جویی و عدم‌تخصیص، هزینه‌های شرکت‌های دولتی است. علاوه بر شرکت‌های دولتی حوزه انرژی، شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه بهینه‌سازی انرژی نیز از عدم‌پایداری منابع تبصره «14» به‌شدت متضرر می‌شوند.

در صورت عدم‌تحقق منابع هدفمندی یارانه‌ها، تعهدات دولت به شرکت‌های بهینه‌سازی بخش خصوصی که موجب صرفه‌جویی یا افزایش تولید شده‌اند بازپرداخت نمی‌شود. همچنین این گزارش تاکید می‌کند با وجود افزایش ظرفیت تولید فرآورده‌های نفتی نسبت به سال 1401 در بازه 2 تا 5میلیون لیتر،‌ با توجه به اینکه به احتمال زیاد پالایشگاه‌های جدید در سال آینده به تکمیل و بهره‌برداری نمی‌رسند، افزایش ظرفیت تولید نسبت به عملکرد سال گذشته محل تردید است.