راز یک‌میلیون چاه پنهان در ایران فاش شد!
اقتصاد 100- کشف بیش از یک میلیون چاه آب مجوزدار در ایران و بحران فرونشست زمین ناشی از برداشت بی‌رویه آب، زنگ خطر جدی برای منابع زیرزمینی کشور را به صدا درآورده است؛ تغییر الگوی کشت و کنترل دبی برداشت، از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از این بحران هستند.
آمارها نشان می‌دهد که بیش از یک میلیون چاه آب مجوزدار در ایران وجود دارد و ۳۴ درصد از این تعداد در پهنه‌های فرونشستی زمین قرار گرفته‌اند. حفر بی‌رویه چاه‌ها، برداشت بی‌ضابطه از منابع زیرزمینی و عدم مدیریت اصولی، کشور را با بحران فرونشست زمین مواجه کرده است. کارشناسان تأکید دارند که کنترل دبی برداشت، تغییر الگوی کشت و نصب کنتورهای حجمی، تنها راهکارهای جلوگیری از این بحران هستند.
علی بیت‌الهی؛ رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی، با اشاره به وضعیت موجود می‌گوید: براساس آمارهای کشوری، تعداد کل چاه‌های آب مجوزدار در ایران به ۱,۰۲۴,۲۵۶ حلقه می‌رسد. این در حالی است که وجود چاه‌های غیرمجاز و برخی چاه‌هایی که در آمار رسمی ثبت نشده‌اند، احتمالاً تعداد واقعی این چاه‌ها را افزایش دهد.
افزایش چاه‌های عمیق و پیامدهای آن بر بحران منابع آب
وی ادامه می‌دهد: دستگاه مطالعات نشان داده است که ۸۱ درصد چاه‌های ثبت‌شده دارای اطلاعات مربوط به سال حفاری هستند. آمار حاکی از آن است که تعداد چاه‌های دستگاهی، که به‌صورت عمیق حفاری شده‌اند و اثرگذاری بیشتری بر منابع آب زیرزمینی دارند، از سال ۱۳۳۱ تا ۱۴۰۰ به ۴۳۸,۸۶۰ حلقه رسیده است. این مسئله بیانگر روند روبه‌افزایش چاه‌های عمیق و برداشت بی‌رویه از آب زیرزمینی طی سه دهه گذشته است.
به گفته بیت‌الهی، ۸۰ درصد از این چاه‌های عمیق در فاصله سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۶ حفر شده‌اند. این امر نشان‌دهنده افزایش فشار بر منابع آب زیرزمینی و ارتباط آن با بیلان منفی کشور در این حوزه است.
چاه‌های آب در پهنه‌های فرونشستی زمین; هشداری جدی
بررسی‌ها نشان داده‌اند که حدود ۳۵۰,۳۶۸ حلقه چاه (معادل ۳۴ درصد چاه‌های کشور)، در مناطق حساس از نظر فرونشست زمین واقع شده‌اند. این چاه‌ها در نقشه‌های منتشر شده، با رنگ زرد مشخص شده‌اند.
بیت‌الهی تأکید می‌کند که کنترل دبی برداشت از این چاه‌ها، یکی از اصلی‌ترین پیش‌شرط‌ها برای کاهش خطر فرونشست زمین است. مناطقی که بالاترین نرخ فرونشست زمین را دارند و نیازمند اقدامات فوری هستند، در جدول زیر مشخص شده‌اند:
استان منطقه| کرمان | جنوب غرب بهرمان |
| البرز | جنوب هشتگرد – جنوب شرق تنکمان |
| قم | شمال جعفریه |
| خراسان رضوی | شمال غرب مشهد |
| گلستان | جنوب بندر ترکمن |
| تهران | جنوب تهران – جنوب شرق چهاردانگه |
| مرکزی | جنوب ساوه |
| همدان | جنوب اسدآباد |
| آذربایجان شرقی | شمال غربی مرند |
| قزوین | شمال بوئین‌زهرا |
| فارس | شمال مرودشت |
| کردستان | مسیر قروه – همدان، شمال غرب دهگلان |
| آذربایجان غربی | شرق سلماس |
| یزد | جنوب شرق میبد |
| اصفهان | شمال شرق اصفهان |
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با فرونشست زمین
بیت‌الهی پیشنهاد می‌دهد که برای کاهش خطرات ناشی از فرونشست زمین، اقدامات زیر باید با جدیت دنبال شوند:تجمیع چاه‌های آب و تبدیل آنها به چاه‌های حقیقی
نصب کنتورهای حجمی برای کاهش برداشت بی‌رویه آب
تغییر الگوی کشت و بهبود روش‌های آبیاری
اجرای این اقدامات علاوه بر بهبود مدیریت منابع آبی، به کشاورزی پایدار و جلوگیری از بحران فرونشست زمین کمک خواهد کرد.
