یک آیین فراموش شده پاییزی در کردستان

آیین «نیشت» از ساعت هشت صبح با جمع شدن خانواده‌ها در کنار قسمتی از هوار به نام «سوخن» (تپه سنگی کله قندی)، «بابا حیرانی» * (نوادگان پیرشالیار) آغاز می‌شد. هر طایفه‌ای در قسمتی جداگانه می‌نشستند. ابتدا ماموستا (عالم دینی اهل سنت در منطقه کردستان) که مدیریت اجرای مراسم را برعهده دارد، پیش‌نماز می‌شد و همگی نماز می‌خواندند و بعد برای «باباحیرانی» فاتحه می‌خواندند و مراسم شکرگزاری به جا می‌آوردند. «نقشبندیه»، یکی از طریقت‌های تصوف در این منطقه حضور پررنگی دارد و صوفی‌های این طریقت در مراسم «نیشت»، کوره ذکر دایر می‌کردند و تلیله می‌خواندند (مراسم دعا به شیوه صوفیان نقشبندیه).

یکی دیگر از رسوم این آیین، قربانی کردن گاو بود که گوشت آن را میان تمام اهالی ساکن هوار و تعدادی از اهالی روستای «بلبر» که در هوار دیگری مستقر بودند، تقسیم می‌کردند. زمانی‌که اهالی روستا در «سوخن» مشغول عبادت و شکرگزاری بودند، عده‌ دیگری از روستاییان در هوار «دهر هویان» مشغول ذبح قربانی بودند.

«چاشته چی» نام آشی است که برای این مراسم توسط زنان پخته می‌شد، این آشِ ترش ناهار مراسم «نیشت» بود که از رب انار و گوشت تهیه می‌شود. علاوه‌بر این غذا، هر خانواده‌ای برای اقوام نزدیک خود غذا می‌آورد و متقابلا از آن‌ها غذا دریافت می‌کرد. اهالی برای صرف غذا پس از نماز ظهر از «سوخن» پایین می‌آمدند.

«گهردن ئازایی» (حلالیت طلبی) آخرین بخش مراسم «نیشت» بود که بعد از خوردن ناهار، اهالی همدیگر را درآغوش می‌کشیدند و از همدیگر طلب حلالیت می‌کردند تا در این چند ماه که در هوار با هم زندگی کردند، کدورتی میان آن‌ها باقی نماند. این بخش از مراسم نوعی خداحافظی تا سال آینده به شمار می‌آمد؛ زیرا همانطور که گفته شد در «ھوار دهر هویان» تنها مردم روستای «سلێن» حضور نداشتند و از روستاهای بلبر، کلجی و نوین هم بودند و چون در فصل بارش برف‌های سنگین منطقه هورامان، راه‌ها بسته می‌شد و شاید تا سال آینده موقع هوار، نمی‌توانستند مردم دیگر روستاها را ببینند.

درحال حاضر آیین «نیشت» یکی از آیین‌های فراموش شده در استان کردستان است، هرچند بخش‌هایی از آن هنوز اجرا می‌شود، اما دیگر رنگ و بوی گذشته را ندارد و به نوعی تحریف شده است. برای پاسداری از این مراسم، آن را در تاریخ ۲۳ تیر سال ۱۳۹۷ به شماره ۱۶۱۶ به عنوان میراث ناملموس استان کردستان به ثبت رساندند.

امیر صادقی ـ مسؤول پژوهش‌های مردم‌شناسی استان کردستان ـ که درباره این آیین به ایسنا توضیح داد، در مورد وضعیت فعلی «آیین نیشت» نیز گفت: آمدن مدارس جدید به منطقه هورامان، خانواده‌ها را مجبور کرد تا بچه‌هایشان را قبل از مهرماه به روستا برگردانند تا به مدرسه برسند و خود نیز بعد از پایان کار باغداری در اسرع وقت نزد خانواده‌هایشان برگردند. همچنین مانند تمامی مناطق دیگر، اعتقادات سنتی و برگزاری مراسم آیینی در میان مردم کم‌رنگ شده است. مراسم «نیشت» که روزی با حضور تمامی مردم «هوار دهر هویان» برگزار می‌شد، دیگر آن شکوه را ندارد و تنها تنی چند از پیران نسل گذشته در اواسط پاییز خود را به هوار می‌رسانند تا نمازی بخوانند و آیین شکرگزاری بجا آورند.  

او افزود: در دو سه سال گذشته چند نفری از فعالان و علاقه‌مندان فرهنگی روستا سعی بر احیای مراسم داشته‌اند، اما مراسم دیگر به سیاق گذشته پیش نرفت و بیشتر سعی بر آن بوده تا در مرحله اول مردم را دور هم جمع کنند. البته این اقدام با مخالفت نسل گذشته همراه شد؛ چرا معتقد هستند مراسم به این شکل تحریف شده است. در مقابل، توجیه نسل جدید آن است که با شیوه جدید ابتدا مردم و نسل جوان را به مراسم بکشانند تا در طی زمان اصل مراسم مانند گذشته احیا شود. سعی می‌شود با نواختن موسیقی و شعرخوانی و ... مراسمی که سال‌هاست فراموش شده برگزار شود تا نهایتاً هنگامی که جا افتاد، مواردی که در اصل مراسم است به آن اضافه کرد.

* باور عامه مردم بر این است که «بابا حیرانی» که در واقع اسمش محمود بوده، هفت پشتش به «پیرشالیار» می‌رسد و شخصی پارسا بوده است.  

انتهای پیام/