سقوط آزاد صادرات فرش / ‌چرا بازار خارجی فرش دستباف از دست رفت؟ / وقتی هند جایگزین ایران می‌شوند

به فرحناز رافع امروز دوشنبه 30 مرداد ماه 1402 در پاسخ سوال خبرنگار رکنا که حدود 8 سال است که مرجوع کردن فرش دستباف ایرانی به ایران به دلیل هزینه بالایی که داشت ممنوع شد، اکثر این فرش ها به ترکیه می رود و اغلب طراحان، رفوگرها و بافندگان ایران به ترکیه مهاجرت کردند و به نظر می رسد باید اجازه کار به کارگران و رفوگران ایرانی داده شود و آیا آماری از مهاجرت این افراد وجود دارد، گفت: رایزنی ها در حال انجام است و لایحه پیشنهادی به هیئت دولت ارجاع شده است. آمار رسمی درخصوص مهاجرت رفوگرهای ایرانی وجود ندارد اما بخشی از این رفوگرها به ترکیه مهاجرت کردند.

رافع در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار رکنا مبنی بر اینکه آیا گسترش فرش های ماشینی که اغلب چینی است، می تواند از عوامل کساد بازار فرش دستباف باشد، زیرا این مساله حتی در فرهنگ ایرانی اثرگذار بوده است و به جای خرید فرش دستباف به عنوان یک کالای سرمایه ای ترجیح می دهیم از فرش ماشینی استفاده کنیم، گفت: سخن درستی است و این فرهنگ ایجاد شده است و بحث قیمت ها هم بی تاثیر نبوده است اما در تلاش هستیم با آموزش و فرهنگ سازی و برگزاری رویدادها، نمایشگاه ها و جشنواره های مختلف این مساله را فرهنگ سازی کنیم که فرش دستباف یک کالای سرمایه ای و هنر صنعت است که بی بدیل است و برای جسم و روان انسان ارزشمند و قابل مقایسه با فرش ماشینی نیست و تمام تلاش مان این است که با همکاری دولت و مجلس مشکلات این حوزه از جمله شناسنامه دار کردن تولیداتمان را رفع کنیم.

رئیس مرکز ملی فرش ایران در پاسخ به سوال رکنا که برند خودروساز پورشه از طرح فرش دستباف ایرانی برای نشان دادن قدمت برند خود استفاده می کند اما فعالان این بازار در ایران به دنبال ترویج فرش های ماشینی بعضا چینی هستند، گفت: همانطور که کیا برای کره، بنز برای آلمان و شعر برای فرانسه برند است، فرش دستباف نیز یک برند برای ایران است. پورشه هم می خواهد قدمت و ماندگاری برند خود را با فرش دستباف نشان می دهد و آنچه ما باید به آن افتخار کنیم، آنها افتخار می کنند و رواج فرش ماشینی می تواند به این صنعت ضربه بزند. فرش چاه نفت عظیمی است که می تواند در رشد تولید ناخالص داخلی اثرگذار باشد اما اکنون چنین تاثیری را ندارد.

مهم‌ ترین اتفاقی که در حوزه صادرات فرش دستباف افتاد، تحریم ها است

رافع در ادامه نشست خبری گفت: در نمایشگاه فرش دستباف ایران برای فرش‌ های ارائه شده شناسنامه صادر خواهد شد. زیرا تخلفاتی در این حوزه همچون بی گره بافی، بافتن با ربات و مسائلی از این دست صورت می‌ گیرد که این تخلفات بدون کار کارشناسی هم قابل تشخیص نیست، بنابراین با صدور شناسنامه کیفیت کار تأیید می‌شود. در نمایشگاه هم کمیته رسیدگی به تخلفات مستقر خواهد بود.

وی در مورد میزان صادرات فرش دستباف گفت: متأسفانه آمار ضد و نقیض زیادی در مورد میزان صادرات فرش دستباف ارائه می‌شود و ما هم به عنوان دولت تا این لحظه توضیحی نمی‌ دادیم. زیرا مهم‌ترین عاملی که در حوزه فرش وجود دارد تحریم ها است. فرش دستباف ایرانی در سه دولت آمریکا ابتدا ممنوع، اوباما تحریم و ترامپ تمام راه های موجود را بست. فرش اولین کالای صادراتی غیرنفتی است که تحریم شد. مهمترین کالا پس از نفت است و ما تحریم هستیم. راه‌های دور زدن تحریم را هم نمی توانیم علنی بیان کنیم.

عوامل مهمی که میزان صادرات فرش دستباف ایرانی را کاهش داد

رئیس مرکز ملی فرش ایران درخصوص مهمترین مشکلات موجود در حوزه صادرات فرش دستباف گفت: مشکل بعدی پس از تحریم ها این است که از سال 97 بحث تعهد ارزی مطرح شد و می بایست ارز حاصل از صادرات را بازمی گرداندند. فرش از معدود کالاهایی است که تعهد ارزی آن یک ساله است اما پاسخگو نیست زیرا ممکن است در طی یک سال فرش فروش نرود و حتی مجبور به عودت باشند. 

عامل سوم که باعث کاهش صادرات شد، بحث تعلیق کارت‌های بازرگانی برای بازرگانان خوش نام ما است و به همین دلیل و به دلیل قوانین دست و پاگیر بسیاری از بازرگانان خوش نام از صنعت فرش خارج شدند.

عامل چهارم این است که شیوه بازگشت ارز دچار مشکل شده است. یعنی فرش فروخته می‌شود اما بازگشت ارز با مشکل همراه است.

عامل پنجم که بسیار مهم است، این است که در سال 99 مجبور شدیم برای حمایت از تولیدکننده و صادرکننده قیمت پایه صادراتی را 2.5 برابر کاهش دهیم این در حالی است که تا قبل از سال 99 این قیمت را مرتب افزایش می‌دادیم. به عنوان مثال هر متر فرش تمام ابریشم قم در سال 97 معادل 2 هزار دلار بوده است. این رقم با 60 درصد کاهش در حال حاضر 900 دلار است.

میزان صادرات فرش دستباف در سال گذشته 50 میلیون دلار بود

رئیس مرکز ملی فرش ایران تصریح کرد: سال 1401 معادل 50 میلیون دلار صادرات فرش دستباف داشتیم که این میزان ضرب در 2.5 برابر، بدون محاسبه تورم 110 میلیون دلار می‌شود که به سال 99 و با درنظر گرفتن تورم به سال 94 می رسد.

وی با بیان اینکه فرش یک اقتصاد پنهان دارد که فقط شامل صادرات نیست و تولید را هم در برمی گیرد، افزود: میانگین صادرات و اقتصاد فرش دستباف از قبل از انقلاب تا امروز بین 400 تا 500 میلیون دلار است. 

در دهه 70 به یک میلیارد و 700 میلیون دلار و یک بار به  2 میلیارد دلار رسید که این آمارها واقعی نبوده و اظهار بوده است. بهترین شرایط پیش از سال 97 و بعد از لغو تحریم‌ ها بود که اوج صادرات فرش به 700 میلیون دلار رسید و بعد از آن با اعمال سیاست رفع تعهد ارزی، صادرات به شدت کاهش یافت. این در حالی است که پیش از آن مشوق های صادراتی داشتیم. 

 هند جایگاه فرش ایرانی را در جهان تصاحب کرده است

رافع تاکید کرد: چین بالاترین واردات رسمی و غیررسمی فرش دستباف از ایران را دارد و دومین صادرکننده فرش دستباف در جهان است. چین در سال 2022 بزرگترین صادرکننده بعد از هند است. آمریکا و هند نیز هم اکنون جایگاه فرش ایرانی را تصاحب کرده اند. این در حالی است که ایران قبل از تحریم‌ها دو سوم فرش آمریکا را تأمین می کرد. حدود 500 میلیون دلار سالانه ظرفیت واردات فرش دستباف کشور آمریکا است.

اکثر فرش دستباف به شکل کالای حمل مسافر از کشور خارج می‌شود که به هیچ عنوان هیچ کجا ثبت نمی شود اما ما برای کمک به این حوزه مجوز خروج فرش دستباف را از 8 متر به 24 متر افزایش دادیم. فرش از مبادی رسمی و غیررسمی صادر می شود. قاچاق هم می شود که در جایی ثبت نمی شود. حدود 15 درصد از فرش هایی که در تهران موجود است فرش های قاچاقی است که از افغانستان وارد می شود و این بحث دو طرفه است. 

سیاست رفع تعهد ارزی ضربه مهلکی بر پیکره فرش دستباف ایرانی وارد کرد

سالانه 250 تن ابریشم به کشور وارد می کنیم

رافع با بیان اینکه سیاست رفع تعهد ارزی به واقع ضربه مهلکی بر پیکره فرش دستباف ایرانی و خسارت های جبران ناپذیری را وارد کرد، درخصوص حوزه تولید گفت: در سال گذشته 7 درصد رشد تولید فرش دستباف داشتیم. چطور میزان صادرات ما کم است اما رشد تولید داریم و سالانه 250 تن ابریشم به کشور وارد می کنیم؟ طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی، 250 تن ابریشم در داخل تولید می شود. چگونه است که سالانه 500 تن ابریشم مصرف می کنیم و صادرات کم است؟

در سال 93 میزان صادرات فرش دستباف ایرانی 331 میلیون دلار، سال 94 میزان صادرات 292 میلیون دلار، سال 95 میزان صادرات 360 میلیون دلار و سال 96 این میزان به 426 میلیون دلار رسیده است اما این آمارها گفته نمی شود.

رافع اظهار داشت: به میزان صادرات و حتی بیشتر مواد اولیه وارد می شود. این است که متوجه اقتصاد پنهانی می شویم که نیاز به حمایت دارد تا بتوانیم زنجیره بزرگ فرش دستباف را که در سراسر کشور و روستاهایی که هیچ امکاناتی ندارند از جمله آب که مشکل اساسی است ندارند، می تواند اشتغال پایدار ایجاد می کند.

12 هزار و 330 کارگاه و مجتمع قالیبافی متمرکز و غیرمتمرکز در کشور موجود است

رئیس مرکز ملی فرش دستباف بیان داشت: 12 هزار و 330 کارگاه متمرکز، غیرمتمرکز و مجتمع قالیباف در کشور وجود دارد ضمن اینکه در کنار اینها در این بخش اشتغال خانگی نیز داریم در این کارگاه ها بین 7 تا 700 نفر بعضاً اشتغال دارند.

بنابراین اقتصاد فرش هنوز پویا است و در حال حرکت تدریجی است. در 4 ماهه ابتدای امسال 147 پروانه برای فعالیت کارگاه‌ها صادر شده است و قطعا اگر تحریم ها لغو شود صادرات رشد فزاینده ای خواهد داشت.

در حوزه رفع تعهد ارزی در تبصره 9 بند ک بودجه 1402 با توجه به تلاش‌های صورت گرفته فرش را بجز مواد اولیه اش معاف از پرداخت تعهد ارز کنیم این موضوع در شورای گفت وگو بخش خصوصی مطرح شده و امیدواریم به زودی از این معافیت بهره مند شویم. البته یک سری قوانین مزاحم در حوزه فرش وجود دارد که پیگیر هستیم این قوانین مزاحم برداشته شود البته باید در قالب لایحه به مجلس برود و تبدیل به قانون شود.

دولت بودجه بیمه کردن قالیبافان را ندارد

رافع درخصوص بیمه قالیبافان گفت: بسیار تلاش کردیم و تلاش هایمان ادامه دارده اما باوجود اینکه این مساله قانون است اما دولت بودجه بیمه کردن قالیبافان را ندارد و در بودجه سال 1400 ، 1401 و حتی 1402 ردیف مشخصی برای بیمه قالیبافان دیده نشد. اکثر بافندگان بانوان هستند و می توانند از شرایط بیمه زنان خانوار استفاده کنند.

وی با بیان اینکه بیمه مربوط به وزارت کار است اما وزارت صمت در تلاش است آن را توسعه دهد، گفت: با شناسنامه‌دار کردن فرش به مرور زمان باید به سمتی حرکت کنیم که حتماً کارفرمایان بافندگان را بیمه کنند. البته اندکی از کارفرمایان بیمه می کنند اما با توسعه کارگاه‌های متمرکز این اتفاق بیشتر محقق خواهد شد و باشناسنامه دار کردن فرش و قالی ها، بافندگان واقعی از غیربافندگان شناسایی خواهند شد.

رافع اظهار داشت: 230 هزار نفر از بافندگان فرش بیمه تأمین اجتماعی هستند و حدود 50 هزار نفر نیز بیمه عشایر هستند.

چین فرش ایرانی را به نام خود صادر می کند

رافع با اشاره به واردات فرش به ایران گفت: ورود فرش به ایران ممنوع است اما با این وجود به صورت قاچاق فرش از افغانستان، هند و پاکستان به کشور وارد می‌شود و تنها راه مبارزه با این مساله الزام شناسنامه دار کردن فرش است و لذا پس از اینکه بستر این موضوع آماده شد قطعاً صادرات فرش دستباف از گمرک بدون شناسنامه انجام نخواهد شد و لذا 15 کارگزاری در این مورد شکل گرفته تا شناسه کالا و گواهی اصالت برای فرش‌ها صادر شود و علامت تاییدیه بین المللی بر روی این فرش‌ها درج شود و امیدواریم این موضوع تا پایان سال محقق شود.

وی افزود: فروشگاه‌های زنجیره‌ای فرش دستباف در حال راه اندازی و کنسرسیوم‌های صادراتی در حال ایجاد است تا از صادرکننده واقعی فرش دستباف حمایت کنیم. به‌زودی شاهد افتتاح مجموعه بزرگ تعاونی روستایی در تهران خواهیم بود که در آنجا محصولات تولیدی فرش روستاییان قابل نمایش و عرضه خواهد بود و پیش بینی می‌کنم که بهمن ماه شاهد افتتاح این مجموعه بزرگ باشیم.

رافع با بیان اینکه چین و ایتالیا فرش ایرانی را به نام خود صادر می کنند، گفت: فرش نپال گران‌ترین فرش دنیا است اما این فرش به لحاظ کیفیت به اندازه گبه ایرانی هم ارزش ندارد. از آنجا که این فرش شناسنامه و اصالت دارد لذا در دنیا به قیمت گران فروخته می‌شود لذا نیازمند اتفاقات بزرگ در حوزه مارکت و فروش هستیم و لازم است که برند ایجاد کنیم تا در سطح بین المللی موفقیت کسب کنیم.

جزئیات برگزاری نمایشگاه فرش دستباف

رافع درباره بافت فرش صلح با شعار فرش صلح برای همه برای همیشه با همکاری تعدادی از وزارتخانه‌ها از جمله کار و صمت در نمایشگاه بین‌المللی بافته خواهد شد و پس از اتمام این فرش توسط مقامات عالیه کشور تقدیم سازمان ملل خواهد شد.

وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه فرش دستباف ایران اظهار داشت: این نمایشگاه با حضور 400 غرفه برگزار می‌شود و یکی از اقتصاد بزرگ در این نمایشگاه ارائه شناسنامه برای فرش‌هایی است که در نمایشگاه عرضه می‌شود بنابراین دو کارگزاری به صورت آزمایشگاهی در نمایشگاه حضور دارند تا هر فردی که در این نمایشگاه فرشی را خریداری کرد برای آن از طریق این کارگزاری شناسنامه دریافت کند، این شناسنامه می‌تواند به صورت الکترونیکی و فیزیکی باشد ضمن اینکه خریدار فرش می‌تواند در صورت عدم تمایل به دریافت شناسنامه می‌تواند از طریق این کارگزاری‌ها گواهی اصالت دریافت کند.

وی با اشاره به تخلفات در حوزه فرش دستباف گفت: بعضی اوقات فرش توسط ربات بافته می‌شود و فقط این مساله از سوی متخصصان قابل تشخیص است بنابراین با اخذ شناسنامه یا گواهی اصالت امکان تخلف در این حوزه کاهش می‌یابد.

همچنین کمیته رسیدگی به تخلفات در این نمایشگاه حضور خواهد داشت و اگر فردی تخلفی را در حوزه کیفیت و مواد اولیه فرش دستباف مشاهده کرد می‌تواند به کمیته رسیدگی به تخلفات در نمایشگاه گزارش دهد و قطعاً برخورد قانونی با فرد متخلف صورت خواهد گرفت؛ ضمن اینکه شرایطی فراهم شده تا دارندگان فرش‌های دستباف با مراجعه به نمایشگاه و کارگزاری برای فرش خود شناسنامه دریافت کنند.