نرخ مهدکودک ها نجومی شد/ برنامه فرزندآوری ایران،خانه نشین کردن مادران است

به نقل از رکنا تصور کنید یک زن و شوهر که هر کدام طبق قوانین وزارت کار حقوق و مزایا دریافت می کنند با داشتن یک فرزند، حدودا هشت میلیون تومان است؛ که سرجمع، 16 میلیون تومان می شود. حتی اگر این حقوق، 30 میلیون تومان هم باشد، باز هم کفاف زندگی این روزها را نمی دهد. از کرایه خانه های نجومی گرفته تا هزینه خورد و خوراک و قبوض خانگی و پوشاک و بهداشت و درمان و حمل و نقل و... بخش اعظمی از حقوق ماهیانه را در بر می گیرد؛ یعنی فقط هزینه کردن برای اولیه ترین نیازهای زندگی، مستوجب 30 روز کار کردن در هر ماه سال است تا یک خانواده بتواند سرپا بماند؛ پس انداز و تفریح و سفر و مهمانی و جشن و... که بماند!

حال، این خانواده خوشبخت، برای اینکه بتوانند کار کنند و درآمدی برای گذران زندگی داشته باشند؛ نیازمند این هستند که فرزندشان را به مهدکودک بسپارند. (اضافه شدن هزینه مهدکودک را به تمام موارد بالا متصور شوید که چقدر این خانواده را می تواند ملتهب و عصبانی کند.)

یک زن که فرزندی دو ساله به نام آرین دارد به رکنا می گوید: «من قبلا شاغل بودم و در یک شرکت حسابداری می کردم؛ اما از وقتی بچه ام به دنیا آمد با این هزینه های سرسام آور مهدکودک ها، به این فکر کردیم که اگر قرار است ماهیانه 8 تا 10 میلیون تومان هزینه مهدکودک بدهیم و حقوق سرجمع ما (من و شوهرم) 20 میلیون باشد، اصلا صرفه اقتصادی ندارد که بچه به مهدکودک برود برای همین من در خانه ماندم تا از او مراقبت کنم.»

او می افزاید: «من به اجبار خانه نشین شده ام و اگر روزی می توانستم در هزینه های زندگی با همسرم شریک باشم و به او کمک کنم، این روزها و در همین شرایط اقتصادی، همین کار را هم نمی توانم انجام دهم. مسئولان هم دائما از فرزندآوری سخن می گویند؛ اما دریغ از حمایت خانواده.»

این زن در ادامه می گوید: «چند روز پیش با مهدکودکی عادی که فضای یک خانه قدیمی را تبدیل به محلی برای نگهداری و پرورش کودکان تبدیل کرده اند تماس گرفتم. آنها درخواست مبلغ «ورودی» 6 میلیون تومانی برای نگهداری از آرین تا ساعت 14 را کردند. اگر این مدت زمان تا ساعت پنج باشد، هزینه ها تا 8 میلیون تومان هم افزایش می یابد. همچنین، هزینه های فوق برنامه نیز به این مبلغ اضافه می شود. از هزینه برای روز عکاسی و روز آب بازی گرفته تا هزینه برای برنامه های ورزشی!»

مادران اجبارا در ایران خانه نشین می شوند

او می افزاید: «همچنین تماسی با یک مهدکودک نسبتا خوب داشتم که چند شعبه در تهران دارد. «ورودی» به این مهدکودک، برای سه ماه، 38 میلیون تومان است و هزینه های فوق برنامه از جمله ژیمناستیک، باله، موسیقی و... نیز به این مبلغ اضافه می شود. عکس های این مهدکودک را که در اینترنت دیدم، متوجه شدم که با یک مهدکودک سطح پایین خارجی برابری می کند.

 یک زن چگونه باید در این کشور بچه دار شود؟ در صورتی که در کشورهای خارجی شرایط اصلا به این شکل نیست. مادران اجبارا در ایران خانه نشین می شوند. این در حالی است که دوستان ایرانی که از کشور مهاجرت کرده اند دارم  که، در ایران تمایلی به فرزندآوری نداشتند ولی به محض اینکه پایشان را از کشور بیرون گذاشتند، با توجه به مشوق هایی که سایر کشورها برایشان در نظر می گیرند، سریعا اقدام به فرزندآوری کردند. برای مثال از آنجایی که حقوق خواهرم و همسرش در آلمان شفاف است و دولت با توجه به میزان حقوقی که می گیرند، به آنها در حضور فرزندشان در مهدکودک کمک می کند.» 

دوستی در همان آلمان دارم که فرزندش اوتیسم  دارد، در آلمان ضمن اینکه برای مهدکودک فرزندش به او کمک می شود یک مربی مخصوص هم برای فرزند وی که مبتلا به اوتیسم است مشخص شده است.

مشوق های فرزندآوری در کشورهای دیگر چیست؟

در بسیاری از کشورها، مشوق هایی برای بالا بردن نرخ باروری در نظر گرفته می شود که به اصطلاح به آن «پاداش نوزاد» می گویند که بیشتر شامل دستمزد و حقوق بیشتر، وام های بلا عوض، زمین، معافیت مالیاتی، بسته های حمایتی و ... می شود.

آلمان

آلمان یکی دیگر از کشورهایی است که برای حمایت از فرزندآوری، قوانین جالبی دارد. در این کشور برای مادرهایی که در خانه به مراقبت از بچه‌های خود مشغول هستند، حقوق هزار و ۸۰۰ یورویی در نظر گرفته است که تا 5 سالگی فرزند به مادر پرداخت می کند. مشوق های دیگری از جمله مرخصی طولانی مدت با حقوق را برای والدین هم باید به این مشوق ها افزود.

دولت فدرال آلمان در قبال تولد هر کودک به خانواده‌های آلمانی از ۱۹۰ تا ۲۲۱ یورو در ماه پرداخت می‌کند. این کمک هزینه تا سن ۱۸ سالگی ادامه دارد، البته در صورت ادامه تحصیل فرزندان تا سن ۲۵ سالگی نیز می تواند ادامه می‌یابد. البته دریافت این کمک هزینه در صورتی ادامه می‌یابد که فرزندان به کاروزری یا کار پاره وقت یا دائم اشتغال نداشته باشند که در این صورت این کمک هزینه قطع می‌شود؛ یعنی اگر در ازای کاری که انجام می‌دهند وجهی دریافت کنند کمک هزینه دولتی قطع خواهد شد.

بعد از تولد فرزند، والدین می‌توانند از ۱۴ ماه مرخصی بهره‌مند شوند، یا یکی از والدین از این ۱۴ ماه استفاده می‌کند و یا هر دو نفر، این زمان را به شکلی که مطلبوشان باشد بین خودشان تقسیم می‌کنند. در زمان استفاده والدین از مرخصی، دولت ۶۵ درصد حقوق فردی که در مرخصی به سر می‌برد را به وی می‌پردازد. دولت تا ۲ سال مبلغ ۳۰۰ یورو در ماه به خانواده‌ها تحت عنوان هزینه بزرگ‌کردن نوزاد می‌پردازد. به ازای فرزند اول ۱۹۰ یورو، برای فرزند دوم ۱۹۶ یورو و برای فرزند سوم و بیشتر ۲۲۱ یورو کمک هزینه در ماه برای خانواده‌ها در نظر گرفته شده است. اداره مالیات دولت فدرال آلمان بر اساس شماره شناسایی مالیاتی کودک این وجه را به شماره حساب کودک واریز می‌کند تا خانواده‌ها از آن برای مخارج وی در دوران نوزادی تا نوجوانی و جوانی استفاده کنند. یک جوان ۲۱ ساله که در حال حاضر این کمک هزینه را دریافت می‌کند می‌گوید: از آنجایی که پدر من کارمند دولت است کمک هزینه‌ای که در ماه میگیرم نزدیک ۳۰۰ یورو است و این مبلغ برای تمامی مخارج من در ماه کافی است.

نروژ

سیاست‌های نروژ نه فقط در خصوص افزایش جمعیت بلکه در زمینه حمایت از کودکان تازه متولد شده هم، فوق العاده است. تخفیف ساعات کاری به همراه دریافت مزایای شغلی برای والدین و تصویب قوانینی در زمینه ایجاد مراکز رفاهی و حمایتی برای مراقبت روزانه از کودکان، بخشی از این حمایت‌هاست. در این کشور پس از تولد هر کودک، پدر و مادر دو هفته مرخصی با حقوق دارند. پس از این مدت، آن‌ها می‌توانند بین46 هفته مرخصی با حقوق کامل یا 56 هفته مرخصی با 80 درصد پرداختی، که باید میان والدین تقسیم ‌شود، یکی را انتخاب کنند. به منظور اطمینان از این که پدران حتماً در امر نگهداری و بزرگ کردن کودکانشان مشارکت خواهند داشت، پدران موظف هستند دست کم 10 هفته از این دوران را از محل کار مرخصی بگیرند. جالب این جاست که استفاده از این مرخصی برای وزیران دولت نیز امری غیرعادی تلقی نمی‌شود و بسیار معمول است که وزیران دولتی در سال نخست تولد فرزندشان، چند ماهی در مرخصی باشند. در ضمن دولت به یکی از والدینی که تصمیم دارند تا دوسالگی کودکشان در خانه بمانند، کمک هزینه ویژه‌ای پرداخت می‌کند. به همه این ها مراقبت‌های رایگان از کودک، دارو و درمان رایگان و حق اولاد در فیش حقوقی نیز اضافه می‌شود.

فرانسه

فرانسه حدود 5 درصد تولید ناخالص ملی کشور را که رقمی حدود 83 میلیارد دلار می شود صرف حمایت از فرزندآوری می‌کند. این میزان هزینه به نوبه خود بالاترین رقم در اروپاست. دولت هزینه مراقبت ها از پیش از تولد تا بعد از تولد و رسیدن بچه به سن 7 سال را بر عهده می گیرد و به خانواده های بالای 3 نفر در تمامی خدمات عمومی تخفیف های عمده داده می شود.

ژاپن

ژاپن یکی از پیرترین کشورهای جهان است که نرخ رشد جمعیت آن منفیِ 3 درصد است. به گفته کارشناسان اگر این روال ادامه داشته باشد در سال 3011 دیگر در ژاپن کودک زیر 15 سالی وجود ندارد. برای بهبود وضعیت هرم جمعیتی در این کشور، قانونی به نام «کودوموتیت» وضع شد که طبق آن، به خانواده ها تا رسیدن فرزند به سن 15 سالگی، ماهانه حقوقی تا 13 هزار ین حدود 95 دلار پرداخت می کنند. همچنین پدر و مادر هرکدام می‌توانند با دریافت نصف حقوق خود تا سقف تعیین شده به مرخصی بروند و این درحالی است که بعد از آن می‌توانند بدون هیچ نگرانی به کار قبلی خود بازگردند.

ایتالیا

دولت ایتالیا برای حمایت از خانواده و تشویق مردم به بچه دار شدن در کنار مشوق های مالی مثل پرداخت 800 یورو به ازای تولد هر فرزند مشوق های دیگری هم دارد. به طور مثال در ایتالیا صاحبخانه ها اجازه بیرون انداختن مستاجری را که فرزند زیر 18 سال دارد، ندارند حتی اگر مستاجر کرایه نپردازد. همچنین در این کشور والدین فرزندان زیر 18 سالی که در ایتالیا به دنیا آمده اند اگر از اتباع دیگر کشورها هم باشند دیپورت نمی شوند. البته برای ایجاد اشتغال و حمایت از خانواده ها هم بسته های تشویقی دیگری دارند مثلا به آن دسته از زوج هایی که در انتظار فرزند سوم باشند، یک قطعه زمین کشاورزی تعلق می گیرد.

روسیه

روسیه هم چند سالی می‌شود تسهیلات تشویقی متعددی را برای فرزندآوری خانواده‌ها در نظر گرفته است. بر اساس قوانین این کشور، خانواده‌هایی با سطح درآمد پایین به ازای فرزند اول تا ۱۸ ماهگی کودک، کمک معیشتی دریافت می‌کنند، فرزند دوم تا 10 سالگی و فرزند سوم منجر به پرداخت وام مسکن با سود بسیار پایین به خانوارها می‌شود.البته این مشوق ها جدا از هدیه7هزارو 600 دلاری پوتین به نوزادان است. استفاده از کودکستان رایگان، حمایت مالی به صورت سبد کالا و پرداخت نقدی به خانواده ها از دیگر موارد حمایتی است.

درضمن پوتین دستور داده اگر مادری 10فرزند داشته باشد به او عنوان افتخاری «مادرقهرمان» به همراه یک میلیون روبل معادل 5میلیارد تومان داده می‌شود.

آموزش و پرورش درباره شهریه سر به فلک کشیده مهدکودک ها چه می گوید؟

مجتبی همتی فر، رئیس سازمان تعلیم و تربیت کودک، چندی پیش در یک نشست خبری عنوان کرده بود که ما در کودکستان ها (مهدکودک) با فضای مدرسه مواجه نیستیم  و مدرسه دوره رسمی و اجباری است که قوانین و مقررات خاص خودش را دارد. او در ادامه گفته بود: بخش اعظمی از دانش آموزان در مدارس، با اعتبارات دولتی، تحصیلات رایگان دارند. وقتی اینجوری در نظر گرفته می شود، چهارچوب ذهنی افراد که اینچنین تعریف می شود را نمی توان بر بخش غیر دولتی که حتی خدماتش را در مدرسه ارائه می کند پیش بینی کنیم. برای مثال یک مدرسه دولتی در بهترین منطقه تهران، در خدمتش اثری ندارد و برای والدین و دانش آموز اساسا هیچ تفاوتی نمی کند و طبق اصل 30 قانون اساسی دارد آموزش رایگان ارائه می دهد. اما اگر همین مدرسه غیردولتی باشد، باید هزینه ای صرف شود و قائدتا هزینه تمام شده آن بخش در آموزش اثر گذار خواهد بود. 

وی همچنین افزوده بود: وقتی از بافت مدرسه وارد کودکستان می شویم، قائدتا هم خود هویت و شاکله پیش از دبستان مواردی را اقتضا می کند برای اینکه بخشی از خدمات، پایه هستند که از جنس فعالیت است و به خلاقیت مربی باز می گردد، در واقع در کودکستان ها، محتوای مشخص و واحدی وجود ندارد. بخشی هم توافقات والدین است. وقتی کودکستان ها برای بخش غیر دولتی هستند، تامین فضا مثل مدارس غیر دولتی بر عهده خود موسس خواهد بود و به همین ترتیب هزینه تمام شده ای که یک موسس برای ارائه خدمت می خواهد داشته باشد در مناطق، روستاها و شهرهای مختلف، متفاوت است. بسته به منطقه، حدود 40 درصد هزینه تمام شده به هزینه مکان بر می گردد که  خیلی قابل توجه است و نمی توان آن را نادیده گرفت. دومین مورد، مربوط به نیروی انسانی است، در بخش آموزش و پرورش دولتی و بخشی از غیر دولتی، نیروی انسانی توسط آموزش و پرورش تامین می شود که در بودجه امسال حدود 200 هزار میلیارد تومان برای این مهم در نظر گرفته شده است. در بخش کودکستان، اگر یک کارفرما بخواهد قانون را رعایت کند و از حقوقی طبق وزارت کار بده و همچنین از نیروی با کیفیت نیز بهره ببرد، قائدتا بخشی از شهریه هم برای این موضوع است و به طور میانگین کشوری، حدود 25 تا 30 درصد از رقم شهریه نیز برای این موضوع در نظر گرفته می شود. حدود 70 تا 80 درصد هزینه کودکستان، اساسا در اختیار کودکستان نیست یعنی هزینه تمام شده ای است که باید برای مکان و نیروی انسانی در نظر گرفته شود.با فرض یکسان بودن خدمت، شهریه متفاوت خواهد شد. 

رئیس سازمان تعلیم و تربیت کودک در ادامه گفته بود: در کودکستان ها، هسته فعالیت ها مشخص است که باید بازی محور باشد و ما بر بازی محور بودن و استاندارد بودن فعالیت ها تاکید می کنیم. این به آن معنا نیست که حتما اتاق بازی برای این مهم وجود داشته باشد ولی والدین بنا به اخیاراتی که دارند، می توانند از یک مجموعه خدمات متفاوتی دریافت کنند. وقتی خدمات خاص می شوند، به خودی خود در توافق والدین با موسس قیمت ممکن است متفاوت باشد. کودکان در کودکستان ها، به خدمات میان وعده و غذای اصلی و سرویس ایاب و ذهاب و اردوها و برنامه هایی که جزء برنامه های اصلی کودکستان نیست. مثلا شب یلدا. مثلا برای جشن ها کودکستان برنامه هایی را پیش بینی کرده است که و توافقی است و سازمان هم بنا ندارد به این موضوع ورود کند و توافقی است. موسس مستندات  و مدارکی که ارائه می دهد، برایش شهریه واحد تعیین می کنند و بعد هم که خدمات توافقی ارائه می دهند. 

او افزوده بود: این اولین سالی است که به این شکل شهریه ای را ارائه می دهیم و سامانه ای خواهیم داشت و با این الگو سال جدید شروع می شود. 

همتی فر در خصوص اینکه قبلا شرایط به چه شکل بوده است گفته بود: قبلا شهریه پیش دبستانی، 80 درصد از شهریه پایه اول ابتدایی بود. در مهدکودک ها که زیرمجموعه بهزیستی بودند، سالیانه با توجه به رتبه ای که داشتند، شهریه ای برایشان تعیین می شد که شهریه پایه بود و بر اساس برخی فعالیت های اضافه شهریه تعیین می شد. آن چیزی که مصوب است و باید در معرض دید همه قرار بگیرد شهریه مصوب است و مابقی توافقی. در سال 1400-1401 با توجه به اینکه زیرساخت ها فراهم نبود و ما می بایستی تعیین تکلیف می کردیم سقف درصد اعلام کردیم و کودکستان ها، تا سقف 40 درصد امکان افزایش قیمت داشتند که این مصوبه تا شهریور امسال قابل اجرا است. بعضی از مراکز ممکن است سرخود نسبت به افزایش شهریه اقدام کرده باشند که غیر قانونی است و توسط تیم های نظارتی تذکر گرفته اند؛ اما از آنجایی که این سازمان نوپا است، ما هنوز واحد مستقل در شهرستان ها نداریم و با توانی که وجود داشته، نظارت کرده ایم. خانواده ها توجه داشته باشند، کودکستان ها، مجوز تاسیس تطبیق یافته را حتما دریافت کرده باشند و نهایتا اگر بخواهند شهریه ای دریافت کنند، علی الحساب شهریه سال قبل را دریافت می کنند و در ادامه وقتی شهریه قطعی مشخص شد خانواده مابقی آن را دریافت می کند. بعضی از مراکز صرفا به دلیل نام و نشانشان یا تبلیغاتی که انجام می دهند، شهریه های خیلی بالایی را طلب می کنند که خانواده است که نباید زیر بار این موضوع برود.

خودتان گفتید فرزند کمتر زندگی بهتر!

جوانی جمعیت ایران در دهه شصت، با هیچ دوره ای قابل مقایسه نیست؛ اما بعد از آن انفجار جمعیتی، مردم با رویکردهای قهری دولت با فرزند بیشتر رو به رو شدند. شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر نیز برنامه مرتبط با تنظیم خانواده بود که طی چند دهه گذشته در ایران مورد توجه قرار گرفت. این شعار ابتدا در دهه ۱۳۷۰ به عنوان نخستین برنامه کنترل جمعیت در ایران در رسانه‌ها تبلیغ شد. در سال ۱۳۷۲، «قانون تنظیم خانواده» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در قانون تنظیم خانواده سیاست‌های تشویقی و تنبیهی برای کنترل جمعیت پیش بینی شد، از جمله عدم پرداخت حق عائله‌مندی به فرزندان چهارم به بعد هر خانواده.

بعد از آن و با رشد مشکلات اقتصادی در کشور و نگاه تنبیهی دولت نسبت به خانواده هایی که فرزند زیاد دارند، باعث شد فرهنگ سازی که دولت مد نظرش بود به نتیجه برسد؛ اما حالا هرقدر دولت هزینه می کند تا اندکی بتواند تغییر نگرش ایجاد کند، موفق نمی شود.

به نظر می رسد، رفاه پایدار اجتماعی، تنها راه خروج از این بحران جمعیتی است که قرار است بر سر کشور خراب شود. در این مسیر، کارهای فرهنگی در جای خود خوب و مفید هستند؛ اما آنها معمولا دیربازده هستند و در بهترین حالت، 20 سال دیگر می توان اثرات آن را در جامعه دید. نسخه فوری برای خروج از این بحران، فقط و فقط در حل مشکلات اقتصادی  و ایجاد رفاه پایدار اجتماعی است.