بازتاب شکاف طبقاتی در سفر خانوارهای ایرانی / شاید باور نکنید این خانوارهای ایرانی برای سفر بیشتر هزینه می کنند

به طور همزمان در این دوره زمانی همزمان با کاهش قدرت خرید خانوارها، نابرابری درآمدی نیز روندی افزایشی را نشان می‌دهد و این بدان معنی است که کاهش قدرت خرید برای بخش قابل توجهی از خانوارها (خانوارهای کم‌درآمد)، حتی بیش از آن میزانی است که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه شده است.

یکی از آثار کاهش قدرت خرید خانوار، تغییر در ترکیب سبد خرید است و بخش گردشگری نیز از جمله بخش‌هایی محسوب می‌شود که از این تغییر بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. بر همین اساس دکتر جواد براتی؛ استادیار گروه اقتصاد گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در یک مطالعه با استفاده از داده‌های ۳۱ استان در دوره زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، تغییر رفتار خانوار را در انجام هزینه‌های گردشگری، موردبررسی قرار داده است.

افزایش قیمت‌ها و تغییر الگوی سفر

بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد که افزایش شاخص قیمت‌ها، تاثیر منفی و معناداری بر هزینه‌های گردشگری خانوار می‌گذارد. به طوری که افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و شدت گرفتن تورم، به‌گونه‌ای بر رفتار مصرفی خانوار اثرگذار بوده است که خانوارها در مقایسه با سایر هزینه‌های خانوار، مقدار به نسبت کم‌تری برای گردشگری هزینه کرده‌اند.

یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که کاهش در هزینه‌کرد گردشگری در خانوار، به معنی کاهش تعداد سفرها نیست؛ بلکه می‌تواند ناشی از تغییر در الگوی سفر خانوار باشد. به طوری که الگوی سفر می‌تواند به گونه‌ای تغییر یابد که خانوارها هزینه کم‌تری در سفر (از جمله اقامت، تامین غذا، حمل‌ونقل و تور مسافرتی) انجام دهند.

نابرابری درآمدی و افزایش سهم هزینه‌های گردشگری 

همچنین در این مقاله عنوان شده که افزایش نابرابری درآمدی در خانوارهای استان‌های مورد مطالعه، در مجموع تاثیر مثبت و معناداری بر سهم هزینه‌های گردشگری از کل هزینه‌های خانوار دارد. به طوری که افزایش نابرابری درآمدی به طور کل باعث افزایش سهم هزینه‌های گردشگری خانوار می‌شود.

هزینه‌های اقامت، حمل‌ونقل و تامین غذا برای گردشگران از مهم‌ترین هزینه‌های گردشگری خانوار است که برای خانوارهای با سطح درآمد بالاتر، بسیار بالاتر از خانوارهای با سطح درآمد پایین است. بر همین اساس؛ افزایش نابرابری درآمدی؛ اگرچه می‌تواند سبب کاهش هزینه‌کرد گردشگری خانوارهای کم‌درآمد شود، اما افزایش هزینه‌کرد گردشگری خانوارهای با درآمد بالا، این کاهش را جبران کرده و نابرابری درآمد بر سهم هزینه‌های گردشگری خانوارها تاثیر مثبت گذاشته است.

نقش خودروی شخصی در هزینه‌های گردشگری

یکی از عواملی که بر افزایش تعداد سفرها و تغییر در سهم هزینه‌کرد گردشگری خانوار مؤثر است، برخورداری یا عدم برخورداری خانوار از خودروی شخصی است. به طور معمول افزایش هزینه خانوار در خرید وسیله نقلیه بر افزایش تعداد سفرهای خانوارها مؤثر است. نتایج این مطالعه نشان داده که افزایش سهم هزینه‌های خرید وسایل نقلیه توسط خانوار سبب کاهش سهم هزینه‌های گردشگری شده است.

اگر هزینه‌های خرید، تعمیر و نگهداری خودروی شخصی و هزینه خواب سرمایه که در مالکیت خودرو نهفته است را جزو هزینه‌های سفر محاسبه نکنیم، هزینه سفر با خودروی شخصی، در مجموع کم‌تر از هزینه سفر با سایر وسایل نقلیه از قبیل اتوبوس، قطار و هواپیما خواهد بود.

اغلب خانوارهایی که مسافرت گروهی و خانوادگی دارند، از خودروی شخصی برای مسافرت استفاده می‌کنند که هزینه‌های حمل‌ونقل به ازای هر نفر برای آن‌ها سرشکن شده و سرانه هزینه کاهش خواهد یافت. بر همین اساس می‌توان نتیجه گرفت که خرید خودرو و افزایش تعداد سفرهای با خودروی شخصی باعث کاهش سهم هزینه‌های خانوار بر گردشگری می‌شود.

بررسی‌های این مطالعه نشان داده در سال‌هایی که نرخ رشد قیمت خودرو بالا بوده است (مانند سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸) در مجموع خانوارها سهم نسبی کم‌تری در خرید خودرو هزینه کرده‌اند.

حقوق‌بگیران برای سفر بیشتر هزینه می‌کنند

بر اساس یافته‌های این مطالعه، درآمد حقوق‌بگیری که به عنوان درآمد باثبات در خانوار است، بر سهم هزینه‌های گردشگری مؤثر است و هرچه درآمدهای حقوق‌بگیری خانوار افزایش یابد، سهم هزینه‌های گردشگری از کل هزینه‌های خانوار نیز افزایش می‌یابد. از آن‌جا که سفر از اقدامات برنامه‌ریزی‌شده خانوار است، هزینه‌هایی که خانوار در سفر انجام می‌دهد، بیشتر به درآمدهای باثبات و حقوق‌بگیری خانوار وابسته است، تا درآمدهای متغیر خانوار.

استان‌های با بیشترین تاثیرپذیری از تغییر قدرت خرید

نتایج بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که تغییر در قدرت خرید خانوار تاثیر منفی و معناداری بر سهم هزینه‌های گردشگری از کل هزینه‌های خانوار داشته است.

تحلیل استانی و بررسی تاثیر قدرت خرید خانوار بر هزینه‌کرد گردشگران نشان می‌دهد که استان‌های مرکزی (قم، قزوین، مرکزی، البرز، تهران و چهارمحال و بختیاری) بیشترین تاثیر و استان‌های جنوب شرق و شمال غرب (کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کرمانشاه) کم‌ترین تاثیرپذیری را داشته‌اند.

استان‌های خراسان رضوی، فارس، خوزستان، همدان و گلستان به دلیل برخورداری بهتر از جاذبه‌های گردشگری و زیرساخت‌های مناسب‌تر و سهم جمعیتی نسبتاً بالاتر، در تاثیرپذیری وضعیت متوسطی دارند.

مرکزیت داشتن، به لحاظ مکانی در سفرهای داخلی، فرصت مناسبی برای گردشگران در انجام سفرهای کوتاه خواهند داشت و اگر الگوی سفر به گونه‌ای تغییر کند که سفرهای گردشگری داخلی از سفرهای طولانی و سفر به استان‌های دورتر به سمت شهرهای مجاور و مقاصد نزدیک‌تر به مبدا تغییر کند، استان‌های مرکزی در کشور فرصت مناسب‌تری برای چنین سفرهایی خواهند داشت.

بر همین اساس تغییر در قدرت خرید برای استان‌های مرکزی ایران و استان‌هایی که فرصت سفرهای کوتاه بیشتری دارند، تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.

کاهش قدرت خرید و افزایش سفرهای کم‌هزینه 

به طورکلی می‌توان گفت که افزایش قابل توجه سطح عمومی قیمت‌ها در مقایسه با سطح درآمد خانوار (کاهش قدرت خرید و افزایش هزینه‌های مرتبط با سفر)، اگرچه باعث کاهش هزینه‌های گردشگری از کل هزینه‌های خانوار خواهد شد؛ اما به معنی کاهش تعداد سفرها و یا کاهش نفر- شب- اقامت نیست. بلکه تاثیر خود را بر نوع سفر و تغییر الگوی سفر خانوار می‌گذارد.

الگوی سفر می‌تواند به گونه‌ای تغییر کند که خانوارها در سفر کم‌تر هزینه کنند و برای اقامت، تامین غذا، حمل ونقل و تور مسافرتی، هزینه کم‌تری انجام دهند.