منابع و مصارف انرژی در ترکیه چگونه است؟

به گزارش گروه اقتصاد کلان و انرژی اقتصاد 100، سرانه مصرف انرژی در ترکیه مشابه میانگین جهانی است و بیش از 85 درصد از سوخت های فسیلی استفاده میشود. از سال 1990 تا 2017 عرضه سالانه انرژی سه برابر شد، اما سپس تا سال 2019 ثابت ماند. در سال 2019، تامین انرژی وارداتی ترکیه شامل حدود 30 درصد نفت، 30 درصد زغال سنگ و 25 درصد گاز بود. ترکیه زغال سنگ لیگنیت را خود استخراج می‌کند اما سه چهارم انرژی را وارد می‌کند که شامل نیمی از زغال سنگ و تقریباً تمام نفت و گاز مورد نیاز خود می‌شود.

در سیاست انرژی ترکیه کاهش واردات را در اولویت قرار می دهد. سازمان OECD از فقدان قیمت گذاری کربن،یارانه سوخت های فسیلی و پتانسیل بادی و خورشیدی استفاده نشده ترکیه انتقاد کرده است. برق ترکیه عمدتاً از زغال سنگ، گاز و برق آبی و البته مقدار کمی‌باد، خورشید و زمین گرمایی تولید می‌شود. با این حال، پیش‌بینی می‌شود که گاز دریای سیاه تمام تقاضای مسکونی ترکیه را از اواخر دهه 2020 برآورده کند. یک نیروگاه هسته ای نیز در دست ساخت است و نیمی از ظرفیت نیروگاه نصب شده انرژی‌های تجدیدپذیر است.

بر اساس سیاست انرژی تامین امنیت ملی انرژی و کاهش واردات سوخت فسیلی، عموماً حدود20 درصد از هزینه واردات ترکیه و 75 درصد از کسری حساب جاری را موضوع انرژی به خود اختصاص داده است. سیاست‌های انرژی ترکیه با در نظر گرفتن نگرانی‌های زیست‌محیطی در سراسر زنجیره انرژی و در چارچوب توسعه پایدار برنامه‌ریزی شده است.

امنیت عرضه انرژی:

ترکیه یک چهارم نیاز انرژی خود را از منابع ملی تامین می‌کند. اگرچه این کشور 99 درصد گاز طبیعی و 93 درصد نفت مورد استفاده خود را وارد می‌کند، در اوایل دهه 2020 برای کاهش وابستگی به روسیه تامین کنندگان گاز فسیلی متنوع شدند.

برای تامین انرژی، دولت اردوغان خطوط لوله گاز جدید و نیروگاه‌های گازی ساخته است. عرضه گاز از آذربایجان در سال 2020 از روسیه پیشی گرفت. همچنین دولت قصد دارد با ساختن اولین نیروگاه هسته‌ای و نیروگاه‌های خورشیدی، بادی، آبی و زغال‌سنگ، به افزایش پیش‌بینی‌شده تقاضای برق در ترکیه پاسخ دهد.

ابتکار بین‌المللی آب و هوا (IEA) می‌گوید که ترکیه به‌عنوان یک واردکننده نفت، می‌تواند امنیت عرضه را با افزایش نسبت برق تجدیدپذیری که تولید می‌کند، افزایش دهد. آژانس بین‌المللی انرژی و EDAM می‌گویند که در بلندمدت، عوارض کربن انرژی وارداتی را با سرعت بخشیدن به توسعه انرژی خورشیدی و بادی ملی کاهش می‌دهد.

دولت ترکیه متمرکز است و سیاست انرژی آن ملی است. کمبود ظرفیت انتقال یکی از دلایل خاموشی‌های سراسری ترکیه در سال 2015 بود، بنابراین سیاست امنیت انرژی شامل بهبود تامین برق هم می‌شود. علاوه بر تاسیسات ذخیره سازی و تبدیل مجدد گاز طبیعی برای تبدیل گاز طبیعی مایع وارداتی (LNG) به گاز طبیعی، دولت از انرژی برق آبی و ذخیره سازی طولانی مدت انرژی حمایت می‌کند.

کشتی حفاری کانونی (Kanuni drillship) یکی از چهار کشتی حفاری دریایی ترکیه است که در حال پیشبرد اهداف ترکیه است. همچنین منابع تامین انرژی زیادی در منطقه برای واردات گاز طبیعی و مایع برای ترکیه وجود دارد. قراردادهای بلندمدت ترکیه با روسیه قرار است در پایان سال 2024 منقضی شود و انتظار می‌رود که میزان واردات گاز طبیعی در اواخر دهه 2020 به دلیل شروع تولید از بخش ترکیه از دریای سیاه کاهش یابد.

یارانه و مالیات سوخت های فسیلی

یارانه سوخت‌های فسیلی ترکیه حدود 0.2 درصد از تولید ناخالص داخلی یعنی حداقل 14 میلیارد دلار آمریکا (169 دلار آمریکا برای هر نفر) بین ژانویه 2020 تا سپتامبر 2021 بوده است.

اگر خسارات پرداخت نشده (مانند آسیب های بهداشتی ناشی از آلودگی هوا) را نیز لحاظ کنیم، یارانه سوخت بیش از 400 دلار برای هر نفر در سال و برای همه سوخت های فسیلی بیش از هزار دلار برآورد می‌شود.

وزیر انرژی فاتح دونمز بیشتر یارانه‌های انرژی را بر زغال سنگ متمرکز کرده است. همچنین از سال 2020، مالیات بر واحد انرژی برای بنزین بالاتر از گازوئیل بود در حالیکه خودروهای دیزلی به طور متوسط NOx (اکسید نیتروژن) آسیب‌رسان به ریه بیشتری منتشر می‌کردند.

 سوبسید و رانت:

بدون اعطای یارانه، استخراج زغال‌سنگ و برخی نیروگاه‌های موجود بی‌سود خواهند بود و ادعا می‌شود که وابستگی به مسیر یا تصمیمات گذشته، نفوذ سیاسی و بازارهای مخدوش دلیل حیات آنهاست. اگرچه گفته می‌شود صنعت زغال سنگ و دولت رابطه نزدیکی با هم دارند، کاهش هزینه انرژی باد و خورشید ممکن است فشار را علیه حفظ یارانه زغال سنگ افزایش دهد. از سوی دیگر اتحادیه اروپا نیز ممکن است با حمایت از سیاست هایی که وابستگی انرژی خارجی این کشور را به شیوه ای کاهش می دهد، ترکیه را به همکاری در زمینه تغییرات آب و هوایی متقاعد کند.

شرکت های انرژی دولتی عبارتند از:

Eti Mine, Turkish Coal Enterprises, Turkish Hard Coal Enterprises, the Electricity Generation Company, BOTAŞ and TEİAŞ

دولت یک چهارم کل عرضه برق نصب شده را در اختیار دارد و اغلب قیمت هایی را کمتر از سطح بازار ارائه می دهد.

نفت و گاز

ترکیه واردکننده خالص نفت و گاز با یک چشم انداز بالقوه در حوزه دریای مدیترانه و دریای سیاه است. ترکیه سالانه بیش از 40 میلیارد دلار برای واردات منابع انرژی مانند نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ هزینه می‌کند. تولید نفت کشور تنها 7 درصد تقاضا را برآورده می‌کند، بنابراین ترکیه تقریباً 260 میلیون بشکه نفت وارد می‌کند. اگرچه ترکیه با جمعیتی بالغ بر 80 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی تقریباً 800 میلیارد دلاری، مصرف کننده اصلی نفت و گاز است، اما کشور ترانزیت گاز طبیعی تولید شده در آذربایجان و روسیه با چشم انداز سایر کشورهای منطقه نیز به شمار می رود.

منابع موجود در مدیترانه شرقی و عراق را می‌توان از طریق خطوط لوله از ترکیه به اروپا منتقل کرد. ترکیه قصد دارد گاز LNG را به جای گاز خط لوله وارد کند. ترکیه سالانه حدود 45 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی وارد می‌کند. در سال های گذشته گاز خط لوله 80 درصد وLNG  حدود 20 درصد واردات گاز ترکیه را تشکیل داده است. واردکننده اصلی LNG شرکت دولتی BOTAS است و سایر شرکت های خصوصی نیز دارای مجوز واردات هستند. با این حال، تا زمانی که بازار به طور کامل آزاد نشود، این واردکنندگان بخش خصوصی بازیگران بازار نخواهند بود. ترکیه دارای دو پایانه LNG و دو تاسیسات FSRU است.

LNG از الجزایر، نیجریه، ایالات متحده و قطر تامین می‌شود. شرکت ملی اکتشاف و تولید نفت و گاز ترکیش پترولیوم (TP) اکتشافات نفت و گاز را در ترکیه و خارج از کشور به تنهایی یا در سرمایه گذاری مشترک با سایر شرکت های ملی و بین المللی انجام می دهد. این شرکت خریدار عمده تجهیزات بالادستی برای اکتشافات خشکی و فراساحلی است. سایر تولیدکنندگان بخش خصوصی فعال در ترکیه تجهیزات خود را معمولاً از ایالات متحده، چین یا شرکت های اروپایی تهیه می‌کنند.

تقریبا نیمی از گاز ترکیه از روسیه وارد می‌شود. ظرفیت ذخیره سازی گاز ترکیه در حال افزایش است. بیش از 80 درصد جمعیت و تمام استان‌های ترکیه به گاز طبیعی دسترسی دارند. گاز نیمی از نیازهای گرمایشی کشور را تامین می‌کند. خانوارها بیشترین گاز را می خرند و پس از آن صنعت و نیروگاه‌ها قرار دارند. همه مشتریان صنعتی و تجاری و خانوارهایی که گاز زیادی مصرف می‌کنند، می‌توانند تامین کننده را تغییر دهند. از آنجایی که عمده‌فروش نفت و گاز دولتیBOTAŞ  به میزان 80 درصد بازار گاز را در اختیار دارد، دولت می‌تواند به مشتریان گاز خانگی و صنعتی یارانه بدهد. از سال 2019، تنها بخش کوچکی از واردات گاز به اتحادیه اروپا از محل صادرات مجدد بود. با این حال ترکیه قصد دارد به یک مرکز تجارت گاز و صادرات مجدد گاز تبدیل شود.

در بحث نفت؛ بیش از نیمی از نفت و فرآورده‌های نفتی وارداتی برای حمل و نقل جاده ای استفاده می‌شود. ترکیه تقریباً به طور کامل به واردات نفت وابسته است، زیرا تنها 7 درصد نفت در داخل تولید می‌شود. برخلاف چندین کشور اروپایی که خرید نفت یا گاز روسیه را متوقف کردند، پس از حمله روسیه به اوکراین در سال 2022، روابط با روسیه به گونه‌ای است که ترکیه به خرید ادامه می‌دهد. برخی از تحلیلگران می‌گویند که ترکیه ذخیره گاز یا منابع جایگزین کافی برای مقاومت در برابر فشار ندارد و البته در سال 2022، قطع گاز توسط ایران مشکلاتی را برای ترکیه ایجاد کرد.گفته می‌شود گاهی اوقات برای رسانه‌ها در ترکیه گزارش کامل وضعیت ژئوپلیتیک انرژی دشوار است.

سازمان تنظیم مقررات بازار انرژی:

در ماه جولای سال 2022 واردات نفت خام ترکیه با 0.4 درصد افزایش به 2 میلیون و 993 هزار و 803 تن رسید. در این ماه واردات انواع گازوئیل با 23.2 درصد کاهش به 801 هزار و 215 تن رسید. به این ترتیب کل واردات در ماه جولای با 2.6 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل به 4 میلیون و 183 هزار و 8 تن رسید.

روسیه با یک میلیون و 771 هزار تن بزرگترین تامین کننده نفت خام و فرآورده‌های نفتی بود، عراق با یک میلیون و 64 هزار تن و قزاقستان با 404 هزار و 778 تن در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

از سوی دیگر، فروش بنزین در ماه جولای 2022 با 7.3 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل به 328 هزار و 794 تن رسید و فروش گازوئیل نیز با 13.7 درصد کاهش به 2 میلیون و 128 هزار و 837 تن رسید. مجموع فروش فرآورده‌های نفتی با کاهش 12.6 درصدی به 2 میلیون و 582 هزار و 533 تن رسید. در حالی که صادرات انواع بنزین با 158.6 درصد افزایش به 240 هزار و 831 تن رسید، صادرات انواع گازوئیل با 41.3 درصد کاهش به 82 هزار و 696 تن رسید. در بازار نفت مجموع صادرات با 23.5 درصد افزایش به یک میلیون و 47 هزار و 610 تن رسید.

تولید انواع گازوئیل با 0.16 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل به یک میلیون و 487 هزار و 904 تن رسید، تولید انواع بنزین با 31 درصد افزایش به 543 هزار و 30 تن، تولید سوخت هواپیما با 31.5 افزایش رسید. درصد به 483 هزار و 896 تن رسید. تولید سوخت دریایی 8.6 درصد کاهش یافت و 124 هزار و 983 تن محاسبه شد. مجموع تولید فرآورده‌های نفتی پالایشگاهی با سایر انواع سوخت با 2.2 درصد افزایش به 3 میلیون و 415 هزار و 375 تن رسید.

گاز طبیعی:

بر اساس گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات بازار انرژی در ماه آگوست 2022، حدود 3 میلیارد و 28 میلیون مترمکعب از طریق خطوط لوله و 383 میلیون مترمکعب بصورت گاز طبیعی مایع (LNG) واردات انجام شده است.

در این مدت واردات گاز طبیعی از طریق خطوط لوله 13 درصد و واردات LNG  هم 32.6 درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر، کل واردات گاز طبیعی در آگوست با 15.7 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل به حدود 3 میلیارد و 411 میلیون مترمکعب رسید.

بیشترین واردات گاز طبیعی از روسیه با یک میلیارد و 448 میلیون مترمکعب و پس از آن ایران با 870 میلیون مترمکعب و آذربایجان با 710 میلیون مترمکعب بوده است.

در این مدت واردات از روسیه 37.2 درصد کاهش یافت و واردات گاز از ایران و آذربایجان به ترتیب 37.5 درصد و 31.5 درصد افزایش داشته است.

در این مدت مصرف گاز طبیعی در کشور با 27.5 درصد کاهش به 2 میلیارد و 779 میلیون مترمکعب رسید. مصرف گاز طبیعی مناطق صنعتی سازمان یافته با کاهش 5 درصدی به 294 میلیون مترمکعب رسید. مصرف گاز طبیعی در نیروگاه‌ها با کاهش 46.8 درصدی به یک میلیارد و 16 میلیون متر مکعب رسید. کاهش مصرف گاز نیروگاه‌ها نیز عامل تعیین کننده در کاهش کل مصرف و واردات بوده است. مصرف گاز طبیعی در منازل مسکونی نسبت به ماه مشابه سال قبل حدود 10.9 درصد افزایش داشته و به 251 میلیون مترمکعب رسیده است.

میزان ذخایر گاز طبیعی ترکیه در ماه جولای نسبت به ماه مشابه سال قبل 20.6 درصد افزایش یافت و به 3 میلیارد و 368 میلیون مترمکعب رسید. در مقیاس 3 میلیارد و 15 میلیون مترمکعب، 89.5 درصد ذخایر گاز طبیعی در انبارهای زیرزمینی و 10.5 درصد معادل 352 میلیون مترمکعب در پایانه‌های LNG بوده است. در این مدت میزان موجودی انبارهای زیرزمینی 19.8 درصد و میزان موجودی در پایانه‌های LNG نیز 28.7 درصد افزایش داشته است.

اکتشافات:

دولت ترکیه بر اکتشاف و حفاری در دریای مدیترانه و دریای سیاه متمرکز است. سه کشتی در حال حاضر مشغول اکتشاف و حفاری در شرق مدیترانه هستند. برخی از منابع محلی گاز طبیعی در سرزمین اروپایی ترکیه و تولید نفت در جنوب شرقی ترکیه وجود دارد. با این حال، این مقادیر در مقایسه با کل تقاضا برای نفت و گاز حداقل است.