تأثیر تغییرات اقلیمی بر منابع آبی ایران

به گزارش گروه اقتصاد کلان و انرژی اقتصاد 100، آب، یک منبع طبیعی، کمیاب و در عین حال تجدیدپذیر است. مطابق با گزارش توسعه آب سازمان ملل متحد، از کل آب‌های موجود در جهان، حجم کل آب‌های شیرین که با هزینه‌های معقول و فناوری‌های موجود قابل بهره‌برداری هستند، کمتر از یک درصد است.

با افزایش روزافزون جمعیت کره زمین و همچنین رشد صنایع و گسترش کشاورزی، نیاز به منابع آب به‌مراتب در آینده بیشتر خواهد شد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد اگر همین روند ادامه یابد، تا سال 2050، دوسوم مردم جهان با بحران کم‌آبی مواجه خواهند بود. از سوی دیگر توزیع زمانی و مکانی منابع آبی در بسیاری از مناطق جهان با مراکز جمعیتی و محل‌های مصرف آب مطابقت ندارد. توزیع نامتوازن منابع آبی و جمعیت به تفکیک قاره‌ها به‌صورت نمودار زیر است. قاره آسیا کمترین سهم منابع آب را داراست و کشور پهناور ایران نیز در این قاره قرار گرفته است.

در گزارش دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفا، آمده است که کشور ما گرچه دارای اقلیم‌های متعدد است، اما دوسوم از پهنه آن، دارای آب و هوای خشک و نیمه‌خشک است که موجب شده سهم ما از منابع آب شیرین جهان تنها 0.2درصد باشد؛ بنابراین کمبود سرانه آب تجدید‌شونده از مهم‌ترین چالش‌های منابع آب در ایران است. این کمبود سرانه آب نیز بیشتر متوجه فلات مرکزی ایران است که حدود نیمی از جمعیت کشور را در خود جای داده است. از دیرباز این کمبود آب در کشور خصوصا در نواحی کویری وجود داشته و مردمان این سرزمین با هوشمندی، راه‌حل‌های متعددی همچون قنات و آب انبار را برای استفاده بهینه آب در مصارف مختلف شرب، کشاورزی و... ابداع کردند، اما صنعتی شدن، تغییر سبک زندگی و افزایش جمعیت خصوصا در شهرها به کمبود منابع آبی افزوده است. به علاوه موضوع تغییر اقلیم و گرمایش جهانی نیز موجب تشدید این کم‌آبی شده است.

تغییر الگوی بارش

طبق تعریف سازمان ملل متحد، تغییر اقلیم به تغییرات طولانی‌مدت دما و الگوهای آب و هوایی اشاره دارد. این تغییرات ممکن است طبیعی باشند، اما از دهه 1800، فعالیت‌های انسانی به‌دلیل سوزاندن سوخت‌های فسیلی فراوان، عامل اصلی این تغییرات بوده است. پیامدهای اصلی تغییر اقلیم بر منابع آب شامل افزایش دما، تغییر الگوی بارش و پوشش برف و افزایش احتمالی سیل و خشکسالی است. این پدیده در مجموع با تأثیرگذاری بر حجم منابع آب در برخی کشورها همچون ایران، موجب تشدید بحران آب شده است. این اتفاق در کنار سوءمدیریت در استفاده از منابع آبی، موجب افزایش مشکلات محیط‌زیستی، مهاجرت‌های اجباری و تنش‌های سیاسی در کشور خواهد شد. گرمایش جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی با افزایش دما، منجر به افزایش تبخیر آب و بالطبع تلفات آبی می‌شود. به علاوه با تعرق بیشتر گیاهان در گرما، نیاز آبی آنها نیز افزایش می‌یابد. گرم‌تر شدن کره زمین، الگوهای بارش را دستخوش تغییر کرده است؛ به‌گونه‌ای که بارش‌های زمستانی خصوصا برف کمتر شده و اغلب بارش‌ها در فصل‌های گرم بوده و میزان آن کم است. همین امر در کنار افزایش دما، به‌شدت از منابع یخ و برف کوهستانی می‌کاهد. به علاوه احتمال وقوع و شدت سیلاب‌ها به همراه خشکسالی، بیشتر و بیشتر خواهد شد. نمونه‌ای از این سیلاب‌ها در سال 1398 اتفاق افتاد.

توفان گردوغبار و خشکیدگی تالاب‌ها

توفان‌های گردوغبار ناشی از تغییرات اقلیمی و گرما با خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها و از میان رفتن پوشش گیاهی شدت می‌یابد. این توفان‌ها قبلا بیشتر در ناحیه خوزستان بود، اما اکنون به نواحی دیگر کشور نیز سرایت کرده است؛ به‌گونه‌ای که امسال اکثر مناطق کشور هر از چندگاهی در روزهای متوالی با آن دست به گریبان بودند.دریاچه‌های زیادی خشکیده شده و یا به پهنه آبی بسیار کوچکی بدل گشته است. همچنین رودخانه‌های دائمی زیادی نیز به‌دلیل کمبود برف به رودخانه‌های فصلی بدل شده‌اند که مهم‌ترین آنها زاینده‌رود است.

رودخانه‌های فصلی زیادی نیز در شهرها خشکیده و گاه ساخت و سازهای غیرمجاز نیز در حریم آنها صورت گرفته که با سیلاب‌های پیش‌بینی نشده روبه‌رو شده‌اند. همچون سیلاب سال 1398 در شیراز که ساخت‌وسازها در رودخانه خشک شیراز و دروازه قرآن به آن دامن زد. در نهایت نیز باید به افت منابع آب زیرزمینی اشاره کرد. این منابع که از نفوذ بارش‌ها در زمین تغذیه می‌شوند، طبیعتا با تغییرات اقلیمی و کمبود بارش، افت می‌کنند. این موضوع در کنار برداشت بی‌رویه آب و حفر چاه‌های متعدد غیرمجاز در نواحی مختلف موجب فرونشست زمین شده است. نمونه‌هایی از این فرونشست در دشت قزوین و همچنین استان همدان و اصفهان دیده می‌شود که هشداری برای دیگر مناطق است؛ بنابراین برای مواجه شدن با بحران کمبود آب و شدت یافتن تعییرات اقلیمی و گرما باید به‌دنبال راهی برای کاهش صدمات و یا سازگاری بود. یکی از این راه‌ها، دستیابی به اهداف توسعه پایدار در ایران است که با مدیریت صحیح منابع آبی، حفاظت از منابع آبی محدود و ارزشمند و بهره‌برداری بهینه و پایدار از آنها تحقق خواهد یافت. البته این مهم صورت نخواهد گرفت مگر با تصمیم قاطع مدیران و مسئولان مربوطه در کنار راه‌حل‌های اقتصادی مناسب برای همراه شدن مردم با برنامه‌های توسعه پایدار!

انتهای پیام