دلالان به نام «تولید برنج» دولت را گول میزنند؟

امسال نیز طبق روال هر ساله خود همان قصه را شروع کرده اند و اکنون شاهد صحبت های حسن تقی‌زاده، عضو انجمن صنفی برنج فروشان استان مازندران هستیم که معتقد است در سنوات گذشته در این مقطع از سال حدود 10 تا 20 درصد از برنج تولیدی در دست کشاورزان باقی می‌ماند اما هم اکنون این رقم به حدود 45 درصد رسیده است. این انباشت برنج در دست کشاورزان باعث شده که قیمت برنج کیفی در مبدا تولید از کیلویی 120 هزار تومان به کیلویی 70 هزار تومان برسد.

در همین چند جمله نکات بسیاری نهفته است. اولین نکته ای که به ذهن می رسد اینکه چرا باید از کاهش قیمت ها ناراحت باشیم؟ جز این است که خودمان با این روند به گرانی ها دامن خواهیم زد؟ دومین نکته که باید به آن توجه شود اینکه هر سال انجمن تولیدکنندگان برنج می گویند کشاورزان ضرر کردند و جلو واردات برنج را بگیرد تا تولید کننده داخلی به مشکلی برنخورد اما حقیقت را باید در میزان تولید برنج ایرانی، میزان سرانه مصرف و واردات جست. براساس آمارها سرانه مصرف برنج در کشور 40 کیلوگرم است که این رقم تامین 3.4 میلیون تن را به نهاد های تنظیم بازار دیکته می کند.

خبرگزاری ایرنا در ابتدای سال گذشته گزارش کرد که بیش از ۱۰ سال است سطح کشت برنج کشور بین ۶۰۰ تا ۶۲۰ هزار هکتار اعلام می‌شود. حال آنکه  هر یک کیلو برنج ۴ تا ۴ هزار و ۶۰۰ لیتر آب نیاز دارد و کشور ما به جز دو استان گیلان و مازندران؛ خشک و دچار خشکسالی است و حتی در همین استان‌های پرآب گاهی با کمبود آب مواجه‌ایم و در برخی مناطق، آب به شوری رسیده و در عمل اراضی کشاورزی نیز محدود بوده و محدودتر شده و حتی اگر فرض کنیم همین وسعت اراضی زیرکشت باشد با توجه به اینکه ۸۰ تا ۹۰ درصد آن هم به برنج کیفی با میانگین بازدهی تولید کم یعنی ۲۵۰۰ کیلوگرم در هکتار اختصاص دارد و بقیه اراضی از ارقام برنج پرمحصول با میانگین تولید ۴.۵ تن در هکتار است، در عمل  و در خوشبینانه‌ترین حالت تولید برنج  در کشور نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و۷۰۰ هزار تن در سال می‌رسد.

در مقابل میزان واردات برنج برای تامین باقی میزان مورد نیاز ایرانی ها در سال 1400 معادل 850 هزار تن بوده است، در سال 1401 به 1.78 میلیون تن رسیده است، یعنی در سال 1400 تنها نیمی از نیاز کشور تامین شده است و نزدیک به 700 هزار تن کمبود وجود داشت. در سال 1401 که عنوان می شود اوج واردات صورت گرفته و میزان واردات براساس میزان تولید در بهترین حالت هم باز  حدود 120 هزار تن کمتر از  میزان مصرف سرانه کشور بود، بنابراین اگر عنوان می شود که 45 درصد برنج تولیدی روی دست تولید کنندگان باقی مانده، از نظر آماری باید گفت که آمار دقیقی نیست و و اگر این امار درست باشد هم باید مشکل را در جای دیگری مانند بازار دلالی جستجو کرد. اما اینکه بگوییم با وارد نکردن مشکل برنج کشور حل می شود شاید کمی با واقعیت همراه نباشد.

حال سوال اساسی این است که اگر در بازار بیش از مصرف سرانه مردم واردات در سال گذشته انجام شد، چرا قیمت چندین برابر شده است و  اگر عرضه بیش از تقاضای مردم است، علت این رشد چیست؟

بر کسی پوشیده نیست یکی از علت های تورم به هم خورد تعادل در عرضه و تقاضاست.

بر اساس جدول زیر که وزارت جهاد کشاورزی و مرکز امار منتشر کردند میزان واردات و تولید برنج در داخل کشور گویای ان است که بر اساس سرانه مصرف کشور اندیشیده نشده است.

در حقیقت تصمیم گیرندگان بازار برنج بر اساس میزان مصرف و تولید باید تصمیم سازی کنند اما آمار زیر نشان می دهد که این کار صورت نگرفته است.

 از سال 1394 که جمعیت کشور زیر 80 میلیون نفر بود و سرانه برنج پایین تر از رقم فعلی بود، میزان واردات بر اساس مصرف جامعه رشد یافت. ولی از سال 1400 که جعیت کشور به حدود 85میلیون نفر رسیده و میزان سرانه مصرف افزایش یافته ، میزان واردات و عرضه برعکس شد و نتیجه ان افزایش افسارگسیخته قیمت بود و بر اساس همین تصمیم غلط بود که  در  اواخر سال 1400 برنج زیر 60 هزار نومان بود ظرف 15 ماه سه برابر شده و به بالای حدود 150 هزار تومان در پایان سال رسید.

بنابراین علت ان هم فارغ از مسائل اقتصادی تورم، به عرضه و تقاضا نیز مربوط است علت این ادعا هم کاهش قیمت در ابتدای امسال به دلیل افزایش عرضه برنج است. چرا که از  بهمن سال گذشته تا امروز  تولید برنجی در داخل صورت نگرفته است.

از طرف دیگر نمی توان منکر این شد که به دلیل بالا بودن قیمت برنج ایرانی، بیشتر مصرف کنندگان قشر متوسط و متوسط به پایین  ترجیح می‌دهند که از برنج خارجی استفاده کنند و  توان خرید برنج داخلی را ندارند به همین دلیل عرضه برنج خارجی برای آن بخش از جامعه که قدرت خرید خود را از دست داده اند ضروری است.

مدیر کل هماهنگی توزیع و فروش شرکت بازرگانی دولتی ایران، واردات برنج مورد نیاز کشور به طور عمده از هند و سپس از پاکستان و تایلند و بر اساس ذائقه مردم صورت می‌گیرد.

نکته ای که باید به ان توجه ویژه کرد ،  دلالی در بازار برنج است. چندی پیش، رحمت ا... نوروزی، نماینده علی آباد کتول و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در گفتگو با ایسنا گفته بود که دلال های بازار برنج،  نصف قیمت برنج را از تولید کننده خریداری کرده و با افزایش 100 درصدی به بازار عرضه می کنند. همچنین رسول فرخی، نماینده مردم لاهیجان در مجلس گفته بود برنجی که برنجی که بطور مثال در بازار با نرخ کیلویی ۸۰ هزار تومان عرضه می‌شود حداکثر کیلویی ۴۰ تا ۴۵ هزار تومان از کشاورز خریداری شده است و در این میان دلال‌ها هستند که با بالا بردن قیمت سود بیشتری می‌کنند. بنابراین بهتر است که دست دلالهای بازار برنج را برای سامان دهی بازار اصلاح کنند و اگر دست دلال های برنج از بازار کوتاه نشود قطعا  مردم هم باید برنج گران مصرف کرده و هم بی کیفیت ترین برنج را بر سر سفر خود ببرند.