صنعت لوازم خانگی ایران، مونتاژ کار یا تولیدکننده واقعی؟

منتقدین معتقدند که ایران تولیدکننده لوازم‌خانگی نیست و فقط مونتاژ محصولات را انجام می‌دهد که برای دریافت پاسخ این سوال به سراغ دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان لوازم‌خانگی کوچک رفتیم تا ببینیم تعریف تولید و مونتاژ از نگاه علمی و عملی چیست و آیا مونتاز محصولات هم دارای صرفه اقتصادی و اشتغالزایی است یا خیر.

ابوالقاسم شانه‌ساز درباره تفاوت بین تولید لوازم‌خانگی و مونتاژ آن گفت: اگر در کارخانه‌ای تمام قطعات مورد نیاز یک محصول در داخل همان واحد ساخته و مونتاژ شود را تولید می‌گویند اما اگر قطعات یک محصول در خارج از کارخانه تولید و در محل برند سرهم شود اصطلاحا مونتاژ گفته می‌شود حالا ممکن است این قطعات در داخل کشور ساخته شود ولی محل مونتاژ جای دیگری در کشور باشد که باز هم تولید داخل محسوب می‌شود ولی اگر قطعات از خارج از کشور وارد شود و در داخل سرهم شود مونتاژ گفته می‌شود.

سهم تولید داخلی در ساخت لوازم خانگی

او درباره تناسب تولید و واردات قطعات لوازم‌خانگی در کشور توضیح داد: در ایران در بعضی از محصولات تا 70درصد کالا در داخل کشور تولید و 30درصد آن از خارج از کشور تامین می‌شود. در بعضی از محصولات به دلیل نبود صرفه اقتصادی با توجه به تیراژ و نیاز کشور، قطعات از خارج از کشور وارد و در داخل مونتاژ می‌شود؛ به طور مثال در تولید یخچال، کمپرس آن به دلیل اینکه کل  نیاز کشور به اندازه تولید اقتصادی واحد تولید کمپرسورسازی نیست توجیه اقتصادی ندارد حتی دو واحد تولید کمپرسور در داخل ایجاد شد که به دلیل نبود توجیه اقتصادی تعطیل شدند.

شانه‌ساز افزود: البته در محصولات مختلف این مورد تفاوت دارد و مثلا در تولید بخاری گازی تقریبا 100درصد آن در داخل تولید می‌شود اما در تولید تلویزیون این مساله به این گونه نیست و 80 درصد قطعات آن از خارج وارد و در کشور مونتاژ می‌شود. در تولید لوازم‌خانگی کوچک هم وضع به همین صورت است و مثلا در تولید جاروبرقی تقریبا 85 درصد آن داخلی است ولی در تولید تصفیه هوا 90درصد قطعات آن از خارج وارد می‌شود.

دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم‌خانگی کوچک درباره روند جهانی این گونه تولید گفت: این رسم و عرفی است که در تمام دنیا وجود دارد و مختص ایران هم نیست. در تمام کشورهای صنعتی دنیا، شرکتها و برندهای بسیار معروف هم محصول را طراحی و تولید قطعات رو به شرکت‌های خوب تولیدکننده قطعه واگذار و در محل‌های مختلف مونتاژ می‌کنند.

شانه‌ساز در پاسخ این سوال که آیا با وجود وارد کردن بالای 70 درصد قطعات یک محصول به کشور و مونتاژ آن در داخل بازهم تولید و مونتاژ آن بهتر و باصرفه‌تر است یا وارد کردن کالای تمام شده؟ گفت: گذشته از مساله اشتغالزایی تولید در کشور بازهم صرفه اقتصادی با تولید در داخل است و بهتر از وارد کردن کالای تمام شده خارجی است.

واردات لوازم خانگی آماده به صرفه نیست

در ادامه برای آنکه ببینیم آیا سیاستگذاران و قانون گذاران هم همین نگاه را دارند با اعضای کمیسیون صنایع  معادن مجلس گفتگو کردیم، اولین سئوال البته در این گفتگو از رئی کمیسیون در مورد ممنوعیت واردات لوازم خانگی بود که آیا کمکی به بازار می کند یا خیر؟ نکته جالب نگاه این نماینده مجلس به موضوع واردات بود که ممنوعیت آنرا قبول نداشت ولی واردات آنراهم به صرفه نمی دانست.

رضا تقی‌پور رئیس کمیته صنعت کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این اظهار داشت: واردات کالای تمام شده به نفع اقتصاد ما نیست چرا که در اولین گام به تولید صدمه می‌زند و صدمه به تولید در ادامه اشتغال را با مخاطره مواجه می‌سازد. از سوی دیگر تا زمانی که شما محصول کامل وارد کنید شاید در ابتدا با استفاده از محصول باکیفیت یک رضایت خاطر داشته باشید اما اگر شرایط اقتصادی تغییر کند و مثلا در خدمات پس از فروش با موانعی همچون تحریم مواجه شویم آن کالا صرفه اقتصادی نخواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: این در حالی است که با تولید محصولات و کالاها در کشور یک چرخه اقتصادی برقرار می‌شود، همچنین در مرور زمان این صنعت خواهد توانست استانداردها و کیفیت خود را ارتقاء داده و به‌روز کند که این امر باید با نظارت دستگاه‌های ناظر در این حوزه انجام پذیرد.

تقی پور درخصوص وضعیت صنعت لوازم خانگی و مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد، گفت: وزارت صمت باید برای تنظیم بازار این کالاها مدل‌های مدیریتی طراحی کند و در صدور پروانه‌ برای تولیدکنندگان، این شاخص‌ها را لحاظ کند، متاسفانه در حال حاضر شاهد خلا تنظیم‌گری در برخی حوزه‌ها هستیم به گونه‌ای که یکباره واردات ممنوع می‌شود و از آنجا که رقابت در بازار به دلیل این ممنوعیت از بین می‌رود و در بحث کیفیت و قیمت با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شویم.

رئیس کمیته صنعت کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی افزود: برای جبران خلاء رقابت در حوزه لوازم خانگی به دلیل ممنوعیت واردات وزارت صمت که متولی و تنظیم‌گر این حوزه است، باید مدل‌های جدید پیش‌بینی کند تا از قیمت‌های ناعادلانه و کمبود این کالاها در بازار جلوگیری شود.

نماینده مردم تهران در مجلس تصریح کرد: با توجه به اینکه بسیاری از مواد اولیه و قطعات مورد استفاده در تولید لوازم خانگی از منابع داخلی به دست می‌آید، مردم حق دارند که توقع داشته باشند این محصولات را حتی با قیمت‌های پایین‌تر از کشورهای همسایه و منطقه به دستشان برسد.

ضرورت تشکیل کنسرسیوم های تولید

روح‌الله ایزدخواه نیز دیگر عضو هیات رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفتگو با اقتثاد 100 بر موضوع صرفه در تیراژ تاکید داشت، وی در تشریح نگاه خود و راهکار این چالش گفت: ظرفیت تولید لوازم خانگی در کشور کم نیست و در مقابل تقاضای قابل توجهی در بازار وجود دارد. از سوی دیگر مواد اولیه و قطعات مورد نیاز این صنعت نیز در کشور موجود است اما همان‌گونه که ممنوعیت واردات به بازار خودرو ضربه زد، این موضوع موجب آسیب بازار لوازم خانگی نیز شد.

وی ادامه داد: دولت به عنوان تسهیل‌گر باید ظرفیت‌های موجود در صنعت لوازم خانگی را تجمیع کند به این معنا که به جای تعدد شرکت‌های تولیدکننده، این واحدها به صورت کنسرسیوم فعالیت کنند تا ظرفیت‌ها و توانمندی‌های آن‌ها به اشتراک گذاشته شود چراکه هر تولیدکننده در تولید یک قطعه موفق است و تشکیل کنسرسیوم موجب می‌شود که این توانمندی‌ها گرد هم آید؛ البته در تشکیل کنسرسیوم در حوزه لوازم خانگی نباید انحصار ایجاد شود.

نماینده مردم تهران در مجلس تصریح کرد: با تحقق این مهم محصولات باکیفیت تولید می‌شود زیرا هر تولیدکننده می‌تواند بر مزیت اصلی خود متمرکز شود و قطعات باکیفیت در تیراژ انبوه تولید کند بنابراین تولید اقتصادی خواهد شد که متاسفانه وزارت صمت در دوره‌های مختلف این روش را پیگیری نکرده است.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس ارتقای فناوری را یکی دیگر از موضوعات موردنیاز صنعت لوازم خانگی دانست و ادامه داد: فناوری‌های موجود در صنایع نظامی باید در صنایع غیرنظامی مورد استفاده قرار گیرد که متاسفانه این روش را کمتر به کار گرفته‌ایم؛ در صنایع دفاعی، فناوری‌های مرتبط با صنایع لوازم خانگی ایجاد شده اما مورداستفاده قرار نگرفته است، ماده 42 قانون برنامه ششم به صراحت بیان کرده که توانمندی‌های صنایع دفاعی و نظامی باید در صنایع غیرنظامی سرریز شود که متاسفانه اجرایی نشده است.

وی افزود: باید بر بازار صادراتی نیز تمرکز کرد تا سرمایه‌گذاری در صنعت لوازم خانگی به صرفه باشد؛ دولت می‌تواند با فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی و تعاونی‌های مرزنشین این مسیر را باز کند.

تفاوت مونتاژ کاری و تولید

ایزدخواه در واکنش به این مساله که «برخی با اعلام برخی قطعات وارداتی در لوازم خانگی تولید داخل، ایرانی بودن آن‌ را زیرسوال می‌برند»، گفت: این نگاه اشتباهی است، در همه جای دنیا حتی کارخانجات بزرگ نیز برخی قطعات خود را از کارخانجات دیگر و حتی کشورهای دیگر تهیه می‌کنند چراکه ممکن است تولید یک قطعه در تیراژ مورد نیاز آن‌ها صرفه اقتصادی نداشته باشد یا به این نتیجه برسند که می‌توانند با واردات آن از کشور دیگری از فناوری به‌روز تر و پیشرفته‌تری استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: در نتیجه اینکه تصور کنیم به خاطر وارد واردات یک یا چند قطعه نباید یک کالا را تولید داخلی و کالای ایرانی درنظر بگیریم یک نگاه اشتباه است. در بسیاری از برندهای معتبر و شناخته جهان هم چنین مواردی موجود است و ممکن است برخی قطعات خود را از کشورهای دیگر تامین کنند، مهم کیفیت و کارآیی محصول نهایی است.

آخرین وضعیت تولید

به رغم همه مشکلات به نظر میرسد صنعت لوازم خانگی در جهت بهبود گامهای بلندی برداشته است، آخرین آمار از وضعیت تولید که مربوط به پاییز سال 1401 است نشان از رشد قابل توجه در تولید محصولات اصلی این بازار دارد تولید نزدیک به دو میلیون دستگاه یخچال و فریزر در این دوره زمانی که خبر از رشد 18 درصدی عرضه داخلی این محصولات دارد و همچنین رشد 61 درصدی تولید تلویزیون نیز در این میان بسیار قابل توجه است.

با این اوصاف اگر سیاستگذاران به عنوان ناظر و نه مداخله گر به تولید کنندگان اعتماد کنند و مصرف کنندگان هم ضمن انتقاد با تولید داخلی همراهی کنند می توان انتظار داشت این روند رو به رشد ضمن اصلاح ضعف ها منجر به بالندگی صنعت لوازم خانگی ایران شود صنعتی که به گفته بسیاری از کارشناسان ایران در آن از مزیت های فراوانی برخوردار است.

در یک جمع بندی کلی به نظر می رسد واژه مونتاژ در افواه عمومی بیش از اندازه بار منفی به خود گرفته است. بسیاری از کمپانی های دنیا مونتاژ محصولات خود را بیشتر به دلایل اقتصادی، در خارج از مرزهای کشور خود انجام می دهند. به معنای واقعی سطوح مختلفی از تسلط بر زنجیره ارزش است که تولیدات یک کشور را در یک صنعت مشخص، دارای عمق و متمایز می سازد.

این تمایز از تسلط به دانش و گستره تحقیق و توسعه شروع شده است. صنعت لوازم خانگی با همکاری مراکز دانشگاهی داخلی و بین المللی، هم اکنون توانسته است بر تکنولوژی مربوطه تسلط یافته و در این زمینه توان استقلال عمل داشته باشد.

صنعت لوازم خانگی ایران علاوه بر این و در سال های اخیر در زمینه طراحی محصول از سطوح پایه تحت لیسانس، مهندسی معکوس و طراحی اصلاحی عبور کرده و هم اکنون در معدودی از کمپانی ها در سطح طراحی پایه قرار دارد که می تواند مقدمه رسیدن به قله نوآوری در رقابت با کمپانی های درجه اول بین المللی باشد.

این پیشرفت قابل توجه صنعت لوازم خانگی در زمینه طراحی محصول در کنار رشد ساخت و تولید قطعات گوناگون و متعدد، در کنار سایر حلقه های زنجیره ارزش، همانند تولید محصول نهایی، کیفیت، توزیع و خدمات باعث شده است تا در حال حاضر صنعت لوازم خانگی ایران با عبور از مرز متوسط عمق ساخت داخل 75 درصدی در سایر موارد مورد نیاز برای استقلال این صنعت نیز از وابستگی به خارج تا حدود زیادی رهایی یافته و اکنون توان آن را یافته است تا خود را در تمامی زنجیره ارزش مورد نیاز این صنعت و مسلط بر دانش و تکنولوژی عرض اندام نماید. مرزهای دانش، تکنولوژی و کیفیت همواره با پیشرفت جوامع جابجا شده و صنعت لوازم خانگی ایران با ظرفیت های به دست آمده می تواند در میان تولیدکنندگان پیشگام و جهانی این صنعت جایگاه شایسته خود را به دست آورد.