عکس الماسی که شاه ایران برای عذرخواهی به روسیه هدیه داد

الماس شاه نامش را از حاکمان سابق سلسله نظام شاهیِ احمدناگر Ahmednagar گرفته است. این سلسله که بنیانگذار آن ملک احمد نظام شاه بوده، از سال 1490 تا  1633 میلادی بر یکی از ایالت‌های هند به نام ایالت دِکَن حکومت می‌کردند. سه نام این الماس حک شده است. اولینِ این اسامی، برهان نظام شاه دوم است که که با توجه به سالی که زیر آن حک شده متعلق به سال 1000 هجری قمری معادل 1591 میلادی می‌باشد.

الماس شاه یک الماس زرد رنگ ۸۸.۷ قیراطی برش تیبل کات است. شفافیت و پاکی این الماس به قدری خاص و استثنایی است که هنگام تراش برخی از وجه‌ها دست نخورده باقی مانده است. به همین دلیل در فرآیند برش الماس، وزن کمتری از آن هدر رفته است. گفته شده که وزن الماس راف اولیه حدود ۹۵ قیراط بوده است. این الماس اکنون در اختیار کرملین و در روسیه است اما در طول مسیر خود از هند به مسکو مدتی هم در اختیار ایران بوده است.

الماس شاه در هند

با توجه به اولین کتیبه تاریخ‌دار این الماس که مربوط به سال ۱۵۹۱ میلادی است و با توجه به اینکه اسامی دیگر به ترتیب به قدرت رسیدن در سلسله نظام شاهی بودند، به احتمال زیاد این سنگ در نیمه دوم قرن شانزدهم کشف شده است. از آن‌جایی که معادن گلکوندا نیز در همین دوره بیشترین استخراج الماس با این کیفیت را داشته، به احتمال زیاد این الماس نیز متعلق به همین معدن می‌باشد.

این الماس در سال ۱۶۰۰ میلادی هم‌زمان با اشغال منطقه دکن توسط نیروهای امپراطور بزرگ اکبرِ مغول مصادره شد و به دربار امپراطور اکبر در آگرا رسید. بعد از مرگ امپراطور اکبر در سال ۱۶۰۵ میلادی، الماس به فرزندش جهانگیر به ارث رسید. در سال ۱۶۲۸ میلادی الماس به جانشین جهانگیر، شاه جهان رسید. دومین کتیبه در سال ۱۰۵۱ هجری قمری معادل ۱۶۴۱ میلادی در دربار شاه جهان روی الماس حک شد.

دومین کتیبه الماس شاه مربط به سال ۱۰۵۱ ه.ق

الماس بعد از شاه جهان، به پسرش، اورنگ زیب رسید. او این الماس را در قابی از یاقوت قرمز و زمرد در بالای تخت پادشاهی خود نصب کرد. سپس الماس به دست سلسله نه چندان معروفی از مغول‌ها رسید. عمر این سلسله چندان طولانی نبود و حاکمان آن شامل بهادر شاه، جهاندار شاه، فرخ‌سیار و سرانجام به محمدشاه رسید.

در سال ۱۷۳۹ میلادی در زمان محمدشاه، نادرشاه از ایران به هند لشکرکشی کرد. بعد از تصرف دهلی و آگرا، نادرشاه با حجم عظیمی از غنیمت‌های جنگی به ایران بازگشت. گفته شده او برای حمل این غنایم از ۷۰۰ فیل و ۴۰۰۰ شتر و ۱۲۰۰۰ اسب استفاده کرده بود و مردم ایران حداقل برای سه سال از پرداخت مالیات معاف شدند. الماس شاه نیز یکی از این غنایم بود و به این ترتیب به ایران رسید. از جمله سنگ‌های معروف دیگر که در این غنایم بوده، می‌توان به الماس کوه نور، دریای نور نیز اشاره کرد.

بعد از ترور نادرشاه در سال ۱۷۴۷ میلادی معادل ۱۱۲۶ هجری شمسی  ایران حدود ۵۰ سال درگیر جنگ‌های داخلی بود و در نهایت در سال ۱۱۷۵ هجری شمسی آغامحمدخان قاجار به قدرت رسید و سلسله قاجار را پایه‌گذاری کرد. الماس شاه همراه با سایر جواهرات و دارای‌های نادرشاه افشار بعد از شکنجه فجیع شاهرخ میرزا نوه نادرشاه، توسط آغامحمدخان به دست او افتاد.

این گنجینه بعد از آغا محمدخان قاجار به فتحعلیشاه قاجار رسید و سومین کتیبه که در سال ۱۲۴۲ هجری قمری معادل ۱۲۰۵ هجری شمسی نام سلطان صاحبقران فتحعلیشاه روی آن حک شده مربوط به همین دوران است.

خروج الماس شاه از ایران

فتحعلیشاه در سال ۱۱۷۷ هجری شمسی پسرش عباس‌میرزا را به عنوان ولیعهد و والی آذربایجان منصوب کرد. عباس‌میرزا بعدها به عنوان فرمانده ارتش ایران منصوب شد. در سال ۱۱۸۳ هجری شمسی فرماندهی لشکری متشکل از ۳۰ هزار نفر را به سمت روسیه به عهده داشت اما شکست خورد و مناطقی از ایران را از دست داد.

عباس میرزا ولیعهد فتحعلیشاه قاجار

حدود ۲۰ سال بعد با سازماندهی مجدد ارتش ایران توسط مستشاران نظامی انگلیسی برای دومین بار به روسیه حمله کرد. در سال اول جنگ او توانست تمامی اراضی از دست رفته را بازپس بگیرد اما در ادامه به دلایل مختلفی لشکر او شکست خورد. در نتیجۀ این شکست ایران قفقاز را به روسیه داد و عوامل تجاری و سیاسی روسیه حق دخالت در امور ایران را پیدا کردند.

در پی این عادی‌سازی روابط دو کشور، دیپلمات‌ها مبادله و در پیاتخت‌های یکدیگر اقامت گزیدند. در سال ۱۲۰۷ هجری شمسی الکساندر سرگیویچ گریبایدوف، سفیر کبیر روسیه در ایران به قتل رسید. درباره قتل گریبایدوف روسی اینجا بیشتر بخوانید.

گریبایدوف روسی عمال خرج الماس شاه از ایران

این قتل در نتیجه برخی اعتراضات نسبت به سیاست‌های دولت روسیه و گریبایدوف انجام شد. دولت روسیه خواستار مجازات شدید مسئولین قتل شد. از طرفی از آنجا که ایران در دو جنگ پی در پی مناطق زیادی از ایران را از دست داده بود تمایلی نداشت که دوباره وارد جنگ با روسیه شود. فتحعلی شاه قاجار، بلافاصله هیاتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد و چون روسیه درگیر جنگ با عثمانی بود، عذرخواهی را قبول و حمله به ایران را متوقف کرد. این هیات که به سرپرستی عباس میرزا و همراهی خسرو میرزا(هفتمین پسر عباس میرزا) بود، همراه با هدایایی برای عذرخواهی روانه روسیه شدند.

آن‌ها هدیه ارزشمندی به نام الماس شاه را برای عذرخواهی پیشکش مقامات روسیه کردند. و به این ترتیب الماس شاه از ایران خارج شد و به دست روسیه افتاد.