سازمان انرژی اتمی ایران

امروزه انرژی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر در جوامع مدرن و صنعتی است. توانایی هر کشور یا جامعه در تولید انرژی و نحوه مصرف آن یکی از ویژگی‌های مهم در سنجش میزان پیشرفت آن کشور محسوب می‌شود. از این رو دسترسی به منابع انرژی ارزان و پاک از اهداف راهبردی کشورها محسوب می‌شود. انرژی الکتریکی بین گونه‌های مختلف انرژی به دلایل متعدد از جمله پاک ‌بودن، سهولت مصرف و امکان تبدیل به انواع دیگر انرژی از ویژگی‌های مطلوب و منحصر به فردی برخوردار است. یکی از روشهای تأمین برق مطمئن و رسیدن به ثبات در عرصه مناسب برق، ایجاد تنوع در روشهای تولید برق از جمله استفاده از نیروگاه‌های هسته‌ای است.

 

نخستین ایجاد علاقه برای توسعه فناوری هسته‌ای در کشور به حدود نیم قرن قبل برمی‌گردد. دلیل اصلی این رویکرد در آن زمان بیشتر نتیجه موفقیتهای اعجاب‌انگیز کشورهای صنعتی در کاربرد موفق این فناوری بوده است. در آن دوره تسلط بر فناوری هسته‌ای معادل با پیشرفت و صنعتی‌شدن کشورها بود. در اواسط دهه سی خورشیدی اولین سفارش خرید تجهیزات مورد نیاز فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هسته‌ای از خارج کشور توسط دانشگاه تهران انجام گردید. یک سال بعد مرکز اتمی دانشگاه تهران تأسیس و با احداث و بهره‌برداری از راکتور تحقیقاتی پنج مگاواتی تهران در سال 1346 سنگ‌بنای علوم و فنون هسته‌ای در ایران نهاده شد.

با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران در سال 1353 و انتقال مرکز اتمی دانشگاه تهران به آن، ماموریتهای مربوط به توسعه فناوری هسته‌ای، به ‌ویژه تولید برق با استفاده از نیروگاه‌های اتمی در کشور به این سازمان واگذار شد. در ماده یک قانون سازمان انرژی اتمی ایران - مصوب تیرماه 1353 - دلیل اصلی تأسیس سازمان "برای استفاده از اشعه و انرژی اتمی در صنایع، کشاورزی و خدمات و ایجاد نیروگاههای اتمی و کارخانه‌های شیرین کردن آب شور، تولید مواد اولیه مورد نیاز صنایع اتمی، ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای اجرای طرح‌های مزبور همچنین برقراری هم‌آهنگی و نظارت بر کلیه امور مربوط به انرژی اتمی در کشور" بیان شده است. وظایف تفصیلی نیز در ماده سه این قانون آمده  است.

در سالهای باقیمانده تا پیروزی انقلاب اسلامی (حدود4 سال)، سازمان هدف احداث 23000 مگاوات نیروگاه هسته‌ای تولید برق را در دستور کار داشت و بر این مبنا قراردادهای متعددی را برای احداث نیروگاه‌های هسته‌ای و دسترسی به سوخت هسته‌ای مورد نیاز منعقد نمود که پیگیری آنها سبب گسترش سریع سازمان گردید. علاوه بر آن پشتیبانی علمی و فنی از این فناوری نیز که بیشتر با حمایت کشورهای توانمند هسته‌ای بود، آغاز شد.

با پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل شرایط خاص کشور که حاصل تنش‌ها و دگرگونی‌های اوایل انقلاب بود، تبلیغات منفی و جوسازی علیه برنامه هسته‌ای کشور از طریق عوامل خارجی و در برخی موارد عناصر داخلی آغاز شد. تمام اتفاقات آن دوره سبب شد در عمل تا ابتدای سال 1361 اقدام خاصی برای برنامه‌ریزی مجدد و یا پیگیری برنامه‌های در دست انجام فناوری هسته‌ای در کشور صورت نگیرد. پیش از انقلاب سازمان زیر نظر مستقیم نخست‌وزیری فعالیت می‌کرد، در این دوره به یکی از معاونت‌های وزارت نیرو تبدیل شد. سرانجام در آخرین جلسه هیأت وزیران در اسفند ماه سال 1360، استقلال سازمان انرژی اتمی ایران برای انجام وظایف قانونی مجدداً به تصویب دولت رسید. به این ترتیب سیاست‌گذاران کلان کشور با گذر از چالش‌های ابتدای پیروزی انقلاب تصمیم گرفتند گام‌های جدید و جدی را در راه دستیابی کشور به فناوری هسته‌ای بردارند.

اگر چه سازمان انرژی اتمی ایران پس از سال 1360، دوره های متفاوتی را از نظر سازماندهی و پیگیری اهداف کلان داشته است اما نقطه مشترک تمامی آنها تأکید بر موضوع توسعه کاربردهای صلح‌آمیز هسته‌ای و به تبع آن گسترش پژوهش‌های مرتبط بوده که همواره در سخت‌ترین شرایط به عنوان اصلی‌ترین مسئولیت سازمان پیگیری شده است.

در سالهای گذشته سازمان انرژی اتمی ایران برای دستیابی به توسعه درون‌زای علوم و فنون هسته‌ای در کشور، ساختارها و واحدهای سازمانی بسیاری را در سراسر کشور ایجاد و تجهیز نموده است. این تلاش‌ها منجر به تشکیل شرکت‌های مهندسی و تخصصی در زمینه‌های مختلف فعالیت‌های سازمان و ایجاد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای با هدف توسعه و گسترش فعالیت‌های تحقیقاتی در زمینه فناوری هسته‌‌ای شده است.

طی حدود 40 سالی که از عمر سازمان انرژی اتمی ایران می‌گذرد، شش نفر به عنوان رئیس، سکان هدایت آن را در دست داشته‌اند. در حال حاضر عمده فعالیت‌های علمی در دست انجام سازمان انرژی اتمی ایران عبارت است از:

-       طراحی، احداث و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای قدرت

-    طراحی، احداث و بهره برداری از شتابدهنده ها برای کاربرد پزشکی ، صنعت و کشاورزی

-    کاربرد لیزر در پزشکی و صنعت

-       چرخه سوخت هسته‌ای

-       احداث و بهره‌برداری از راکتورهای تحقیقاتی از نوع شکافت و هم‌جوشی (گداخت) هسته‌ای

-       فعالیت‌های تحقیقاتی با هدف توسعه کاربرد پرتوها در صنعت، کشاورزی و پزشکی

-       نظارت بر ایمنی فعالیت‌های هسته‌ای در کشور از طریق مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور

که جزئیات هرکدام از موارد در صفحات اختصاصی هر حوزه قابل مشاهده است.

 

جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری پیشرو در میان کشورهای در حال توسعه، به دلایل مختلف از جمله نیاز برنامه‌های توسعه به انرژی، کسب فناوری‌های برتر، ایجاد تنوع و تأمین امنیت انرژی، تولید انرژی پاک، ملاحظات زیست محیطی و مزایای فنی و اقتصادی، توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای را به عنوان یک ضرورت در برنامه بلند مدت تأمین انرژی در نظر گرفته است. الزامات قانونی کشور نیز هدف بلند مدت ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای برای تولید 20000 مگاوات برق را برای سازمان انرژی اتمی ایران تعیین نموده است. با توجه به آن، سازمان انرژی اتمی ایران برنامه‌های بلندمدت توسعه چرخه سوخت هسته‌ای و فعالیت‌های پژوهشی مرتبط  را تدوین و در دست اقدام دارد.