رویدادهای نجومی آذر ۱۴۰۱؛ از بارش شهابی جوزایی تا گذر از شب یلدا

به گزارش گروه دانش و فناوری اقتصاد ۱۰۰ و به نقل از دیجی کالامگ، در ماه آذر ارتفاع خورشید باز هم در آسمان کاهش می‌یابد تا جایی که در پایان ماه شب یلدا را رقم می‌زند. ماه هم که این روزها میزبان مأموریت آرتمیس ۱ ناسا است، در ابتدای آذر به فاز نهایی خود نزدیک می‌شود و سپس به‌تدریج ظاهری درخشان‌تر به خود می‌گیرد.

قمر زمین در آذر ماه، هم‌نشینی زیبایی را هم با سیاره‌های منظومه‌ی شمسی شکل می‌دهد. سیاره‌هایی که این ماه یکی از بهترین زمان‌ها برای رصد همه‌ی آن‌ها در یک کمپ رصدی شبانگاهی خواهد بود.

این ماه میزبان یکی از تماشایی‌ترین بارش‌های شهابی هم هست و زیر آسمان صاف تعداد شهاب‌های بارش شهابی جوزایی می‌تواند تا ۱۵۰ عدد در ساعت هم برسد. اگر علاقه‌مند به تماشای این رویدادها هستید، می‌توانید نقشه‌ی آسمان شب را تهیه کنید تا با موقعیت هر یک از اجرام بهتر آشنا شوید.

روز نخست آذر رویداد نجومی قابل توجهی را برای ناظران زمینی شامل نمی‌شود. تنها پدیده‌ی مهم این روز اوج بارش شهابی «آلفا تک‌شاخی» (alpha Monocerotids) در ساعت ۰۳:۰۰ بامداد است که با حدود ۵ شهاب در هر ساعت، جزو بارش‌های شهابی معروف محسوب نمی‌شود.

در ساعت ۰۲:۲۷ بامداد ماه نو شکل می‌گیرد. در این هنگام قمر طبیعی زمین، در صورت فلکی عقرب و ۲.۳ درجه‌ای جنوب خورشید قرار خواهد داشت. با حرکت ماه نو میان زمین و خورشید، چون آفتاب فقط سمت دور ماه را روشن می‌کند، این جرم برای هیچ نقطه‌ای روی زمین قابل مشاهده نخواهد بود. در شب‌های بعد اما این همدم زمین پس از غروب خورشید دوباره در غرب آسمان می‌درخشد.

سیاره‌ی مشتری هم در این روز ساعت ۱۵:۳۰ در موقعیت اقامت دوم (بخشی از موقعیت‌های ظاهری راست و چپ رفتن یک سیاره از نگاه زمین) قرار می‌گیرد. یعنی زمانی که حرکت بازگشتی آن که از اواخر ماه جولای آغاز شده بود، پایان می‌یابد. این فرصت مناسبی برای رصد شامگاهی سیاره فراهم می‌کند و حتی با استفاده از تلسکوپ می‌توان سایه‌ی کوچک، گرد و سیاه قمر گالیله «آیو» (Io) را هم روی قرص مشتری رصد کرد.

در این روز همچنین یکی از سیارک‌های معروف کمربند اصلی، یعنی «پالاس» (Pallas) حرکت به سمت شرق را در میان ستارگان صورت فلکی «سگ بزرگ» (Canis Major) متوقف خواهد کرد و سفر در جهت معکوی را آغاز می‌کند که تا فوریه ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت.

این سیاره‌ی کوتوله از قدر ۸.۲ اواخر عصر طلوع خواهد کرد و در تمام طول شب با کمک تلسکوپ، نزدیک به نقطه‌ی میانی بین دو ستاره‌ی دم سگ بزرگ یعنی «العذراء» (Aludra) و «وزن» (Wezen) قابل مشاهده خواهد بود.

ساعت ۱۷:۱۴ فاصله‌ی ظاهری ماه تا زحل به ۶ درجه می‌رسد و با توجه به قرار داشتن در نزدیکی افق، فرصت بسیار مطلوب برای عکاسی با عوارض زمینی مانند ساختمان‌ها فراهم می‌کند.

قمر زمین که فاز آن رو به افزایش است، در آسمان جنوب غربی عصر روز سه‌شنبه همچنین در فاصله‌ی ۴ درجه‌ای (به عرض چند انگشت) شرق یکی از سیارک‌های کمربند اصلی به نام «وستا» (Vesta) قرار خواهد گرفت.

این فاصله به اندازه‌ای کم است که این سیارک با قدر ۷.۶ به آسانی در میدان دید یک دوربین دوچشمی جای می‌گیرد. رصدگران آسمان در مناطق زمانی غربی، ماه را به وستا نزدیک‌تر خواهند دید.

با یک تلسکوپ ساده حتی می‌توان از ستاره‌ی دوگانه‌ی ۵۳ Aquarii که درست در شمال-شمال غربی وستا می‌درخشد، برای مکان‌یابی سیارک استفاده کرد.

ماه در روز چهارشنبه، ۹ آذر در ساعت ۱۸:۰۶ (۹:۳۶ صبح منطقه‌ی زمانی شرقی) تربیع اول سفر خود به دور زمین را تکمیل خواهد کرد و در این هنگام در صورت فلکی «دلو» (Aquarius) یا «آبریز»، پایین و بین سیارات درخشان مشتری و زحل قرار دارد.

دارندگان تلسکوپ می‌توانند سیارک «جونو» (Juno) با قدر ۹.۲ را که کمتر از قطر ماه در سمت چپ پایین آن قرار دارد، ببینند. عصرهای اطراف تربیع اول، از بهترین زمان‌ها برای دیدن عوارض ماه هستند، زمانی که این عوارض به‌طور چشمگیری توسط نور خورشید با زاویه‌ی کم روشن می‌شوند، به‌ویژه در امتداد مرزی که نیمکره‌های روشن و تاریک ماه را از هم جدا می‌کند.

در صبحگاه به وقت تهران (اواخر عصر منطقه‌ی زمانی شرقی) سیاره‌ی مریخ یک هفته پیش از اینکه در ۸ دسامبر به مقابله برسد، در نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود با زمین جای می‌گیرد. در این زمان، مریخ ۸۱ میلیون و ۴۴۶ هزار کیلومتر یا ۴.۵۳ دقیقه‌ی نوری از ما فاصله خواهد داشت.

با استفاده از تلسکوپ، حداکثر اندازه‌ی قرص ظاهری سیاره به ۱۷.۲ ثانیه‌ی قوسی می‌رسد و جزئیات بسیاری از سطح آن قابل مشاهده خواهد بود. این سیاره‌ی سرخ رنگ در آسمان جنوب شرقی، بین شاخ‌های صورت فلکی «گاو» (ثور) خواهد درخشید. مریخ تا زمان مقابله همچنان به روشنایی مشهود خود در آسمان ادامه خواهد داد.

دلیل تفاوت زمان نزدیک‌ترین فاصله و مقابله، این است که فاصله‌ی بین مدارهای بیضوی زمین و مریخ در این زمان از سال، در حال افزایش است.

ماه قمری و خورشیدی در یک سوم پایانی پاییز تا حد زیادی با هم هم‌خوانی دارند. در ابتدای آذر، ماه ربیع الثانی فازهای نهایی خود را سپری می‌کند و بدین ترتیب شرایط رصدی خودش دشوار است اما در نبود نور مزاحم آن، شرایط مناسبی برای تماشای آسمان شب فراهم می‌شود.

سپس هلال ماه نو شکل می‌گیرد که به آسانی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود و یک فرصت مطلوب را برای شکار هلال رقم می‌زند. رفته رفته فرصت تماشای شامگاهی ماه بیشتر می‌شود تا جایی که در پایان آذر، این زمان به کل شب تعمیم پیدا می‌کند.

قمر زمین در آذر ماه همچنین هم‌نشینی تماشایی با زحل، مشتری و مریخ خواهد داشت و علاوه بر این با خوشه‌های ستاره‌ای معروف آسمان هم دیدار خواهد کرد.

هرچند نام آذر از گذشته‌های دور با صورت فلکی «کمان» (Sagittarius) گره خورده است اما با توجه به تغییر محور چرخش زمین در طول هزاران سال، امروزه ستاره‌ی سوزان منظومه‌ی شمسی در آذر ماه صورت فلکی «عقرب» (Scorpius) را می‌پیماید.