مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 ؛ لحظاتی که اشک ریختیم

به گزارش گروه دانش و فناوری اقتصاد ۱۰۰ و به نقل از تکراتو،  2022 سال خوبی برای ستاره‌شناسی بود. رگبار تصاویری از تلسکوپ جیمز وب ما را وارد دوره تازه‌ای کرد. نه تنها یک، بلکه دو ماه گرفتگی کامل را دیدیم. آرتمیس 1 پرتاب شد، فضاپیمای دارت (DART) عمداً کوبانده شد و ستاره‌شناسان از نخستین تصویر سیاهچاله غول پیکر مرکز کهکشان ما پرده برداری کردند.

اما همه چیز هم گل و بلبل نبود. بنیاد ملی علوم تصمیم گرفت که آرسیبو (Arecibo) را بازسازی نکند و ناسا رصدخانه هوابرد سوفیا (SOFIA) را متوقف کرد. ماهواره‌های جدید (به‌ویژه منظومه استارلینک) نیز همچنان آسمان را آلوده می‌کنند – و آلودگی نوری همچنان افزایش می‌یابد. اما فهرست مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 ما عبارتند از:

1. تلسکوپ جیمزوب؛
2. خیز آرتمیس 1 برای رسیدن به ماه؛
3. دو ماه‌گرفتگی کامل؛
4. تصادف با یک شهاب‌سنگ؛
5. تصویری از سیاه‌چاله؛
6. مریخ مسحور می­‌کند!؛
7. دهه سیاره‌­ای و فراخوان ماموریت به اورانوس؛
8. آلودگی نوری ماهواره‌های مدار پایینی زمین؛
9. آخرین پرواز رصدخانه هوابرد سوفیا؛
10. روشی جدید برای رصد حباب محلی؛

مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 ؛ از شگفت‌انگیزترین تا غم‌انگیز‌ترین‌ها

زمانه‌ی عجیبی است؛ شاید برای بعضی‌ها چشم دوختن به آسمان و کشف ناشناخته‌ دوردست‌ها ابلهانه باشد، آن‌هم در زمانی‌که بشر با بحران‌های اقلیمی، همه‌گیری ویروسی و فروپاشی‌های اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند؛ امّا تاریخ نشان داده، اخترفیزیکدان‌ها می‌توانند با همین پزوهش‌ها و اختراعات بلندپروازانه زندگی زمینیان را بهبود ببخشند. در این مختصر، بخشی از این دستاوردها و فقدان‌ها را مرور می‌کنیم.

مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 با تلسکوپ جیمزوب

هیچ شکی وجود ندارد که بزرگترین و بهترین خبر سال 2022 استقرار تلسکوپ فضایی جیمز وب و سیل تصاویر پس از آن بوده است. Fanfare از انتشار تصاویر اولیه استقبال کرد و در عرض چند روز وب رکوردهای تلسکوپ فضایی هابل را در اوایل سال جاری شکست. از آن زمان تا به کنون، وب به ما مناظر خیره کننده‌ای از ستاره های تازه متولد شده، ستاره‌های غول‌پیکر در حال مرگ، کهکشان‌های چرخان و جهان‌های بسیار نزدیک به خانه را برای ما تصویر کرده است. هم‌چشم چشم حوروس که آورنده آگاهی است.

البته این فقط آغاز ماجراست. جیمزوب قرار است چیزهای زیادی را در سال‌های آینده به‌مان بگوید، فقط کمی زمان و صبوری می‌خواهد.

گرفتن تصاویر یک چیز است و تحلیل و بررسی آن‌ها چیزی دیگر! مثلاً کشف دورترین کهکشان‌های شناخته شده، که اکنون توسط رصد طیف‌سنج تایید شده، ممکن است ما را ملزم به بازنگری در ایده‌های خود درباره فرگشتِ کهکشان‌ها کند. و خوب روشن است که تجزیه و تحلیل کامل داده‌ سیاره‌های فراخورشیدی زمان می‌برد.

خیز آرتمیس 1 برای رسیدن به ماه

پس از ماه ها تأخیر و تمرین‌های لباس خیس (A wet dress rehearsal)، نخستین پرواز آزمایشی سامانه پرتاب فضایی و کپسول اوریون بدون هیچ مشکلی اتفاق افتاد. با پرتاب موفقیت آمیز آرتمیس 1 مناظر خیره‌کننده‌ای از زمین و ماه را از نقطه‌ای که مدت‌ها بود ندیده بودیم دوباره به‌ پیش چشمان‌مان آورد، آن هم درست پیش از آن‌که باردیگر در اقیانوس آرام متلاشی شود.

دو ماه گرفتگی کامل

نه فقط یکی بلکه دوتا ماه گرفتگی کامل در آسمان‌ زمین به چشم آمد که در دومی ما با غیبت اورانوس هم روبه‌رو شدیم.

گفتنی است که تا سال 2025 شاهد ماه گرفتگی کامل دیگری نخواهیم بود و تا آن زمان فقط رویدادهای جزئی و نیمرخ روی خواهد داد. پس می‌توانیم از این رویداد به عنوان مهم‌ترین وقایع نجومی 2022 نام ببریم.

تصادف با یک شهاب‌سنگ ــ‌از عمد!

مأموریت آزمایش تغییر جهت سیارک دوگانه (DART) ناسا با موفقیت به دیمورفوس، قمر سیارک 65803 دیدیموس با موفقیت برخورد کرد. نه تنها برخورد موفقیت آمیز بود، بلکه تغییر جهت نیز انجام شد، زیرا تلسکوپ های زمینی و فضایی تغییر قابل توجهی (32 دقیقه ای) را در مدار سیارک ها ثبت کردند.

ستاره شناسان هنوز در حال تجزیه و تحلیل تصاویر خیره کننده از این برخورد هدفمند و بقایای آن هستند تا تاثیر آن بر منظومه سیارکی را به طور کامل درک کنند.

تصویری از سیاه‌چاله‌خودمان

سه سال پیش، ستاره شناسان تصویر سیاه چاله‌ای را که در مرکز کهکشان ام.87 (M87) در کمین است، به بشریت نشان دادند. امسال بالاخره این شانس را داشتیم که غول مرکزی کهکشان خودمان، یعنی اس‌جی‌آر آ (Sgr A*) را ببینیم. گروه تلسکوپ افق رویداد زمان خود را فقط برای انتشار شبح آن صرف کرد زیرا – خُب، ماجرا کمی پیچیده است. چطور؟

ابتدا، برای دیدن اس‌جی‌آر آ (Sgr A*)، ستاره‌شناسان باید نگاه‌شان را از میان غبار و گازی که مرکز کهکشانی ما را پوشانده، گذر می‌دادند. و حتّی زمانی که این حجاب را نیز کنار زدند، می‌دانستند که گازی که به سمت سیاهچاله گسیل می‌شود، در عرض چند دقیقه به دور این غول بزرگ‌پیکر 4/3 میلیونی می‌چرخد، نه در مورد M87   که حدود چند روز است.

نتیجه نهایی ارزش انتظار را داشت: معلوم شد که اس‌جی‌آر آ (Sgr A*) پُر از شگفتی است. گاز هبوط‌ کرده به درون آن غول به طور غیرمنتظره‌ای آرام بود و به نظر می‌رسید که انباشته شده است (البته این‌که چند توده بوده و در کجا هنوز مورد بحث است). ستاره‌شناسان سال‌های آینده برای درک بیشتر اس‌جی‌آر آ (Sgr A*) تلاش خواهند کرد.

مریخ مسحور می­‌کند!

تقابل مریخ در 8 دسامبر (آذرماه) به این معنی بود که سیاره سرخ بار دیگر در آسمان عصرهنگام، درخشان و زیبا بود (سیاره سرخ در نزدیکترین نقطه خود نبود – چرا که این نقطه یک هفته پیش، در 1 دسامبر اتفاق افتاد).

مهم ترین رخدادهای نجومی 2022

تقابل مریخ به این معنی است که اگر خورشید از شرق طلوع می‌کند، مریخ در جهت مخالف آن یعنی در غرب پدیدار می‌شود؛ امّا امسال این تقابل‌‌ها نوعی جادوی خاص را به شکل غیبت در پشت ماه به پیش چشم کشید. گوی کاملاً گردی بود که با دهانه‌های سایه‌دار ماه تضاد زیبایی ایجاد می‌کرد که در نهایت منجر به رصد تصاویر فراموش نشدنی هم شد که به زعم ما یکی از مهم ترین وقایع نجومی 2022 بود.

دهه سیاره‌­ای و فراخوان ماموریت به اورانوس

جامعه علوم سیاره‌ای فهرست آمال اولویت‌بندی شدهٔ خود را برای بیش از 10 سال آینده ارائه کرده است، سندی که به تصمیم‌گیری درباره مأموریت‌های ناسا کمک بسیار می‌رساند. در صدر فهرست، پرچمدار ماموریت‌ها، سفر به یخ غول‌پیکر اورانوس است که در حال حاضر مدارگرد اورانوس نامیده می‌شود.

مهم ترین رویدادهای نجومی در سال 2022

گزارش کامل در قالب بررسی دهه‌ای علوم سیاره‌ای و اخترزیست‌شناسی آکادمی ملی علوم، با عنوان ریشه‌ها، جهان‌ها و حیات: استراتژی دهه‌ای برای علوم سیاره‌ای و اخترزیست‌شناسی 2023-2032 ارائه شده است. این سومین فهرست از آرزوهای دارای اولویت است. مثل همیشه، کانسپت هر ماموریتی باید مراحل مربوط به بودجه، طراحی و توسعه را پیش از رسیدن به سکوی پرتاب طی کند.

آلودگی نوری ماهواره­‌های مدار پایینی زمین

ماهواره‌ها با سرعت سرسام‌آوری و تو گویی بی‌حساب و کتاب به مدار پایینی زمین پرتاب می‌شوند که منجر به آسمان آلوده‌تر شده است. کمپانی مشهورِ اسپیس ایکس که در ابتدا با کمک اخترفیزیکدان‌ها به تعبیه سایبانی برای کم نور شدن منظومه‌های ماهواره‌ای استارلینک (Starlink) می‌پرداخت، دیگر کارگذاری این سایبان‌ها را متوقف کرده است.

مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 ؛ شِمایی از منظومه استارلینک

در نتیجه، ماهواره‌های استارلینک (Starlink) دوباره روشن‌تر شده‌اند. علی‌رغم این‌که آن‌ها همچنان از طرح اصلی کم نورتر هستند و میانگین قدر آنها 5/6 است؛ امّا نگرانی بزرگتری را برای ستاره‌شناسان رقم زده است: شرکت هوافضای آ‌اس‌تی اسپیس موبایل (AST SpaceMobile) ماهواره‌ای به نام بلوواکر 3 (BlueWalker 3) را به فضا پرتاب کرده است که اکنون درخشان‌تر از بسیاری از ستارگان با قدر بین 4 تا 0 می‌درخشند.

مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 ؛ منظومه‌ی بلوبرد

نگرانی ماجرا این‌جاست که این ماهواره تازه نمونه‌یِ اوّلیه منظومه ماهواره‌ای بلو بیرد (BlueBird) است و حتی عضوهای دیگر این منظومه صفحات بزرگتری خواهند داشت و بنابراین حتی از بلوواکر 3 (BlueWalker 3) نیز روشن‌تر خواهند بود.

آخرین پرواز رصدخانه هوابرد سوفیا

لغو برنامه‌یِ رصدخانه استراتوسفری اخترشناسی فروسرخ معروف به سوفیا (SOFIA) که سال‌ها با بوئینگ 747 آپگرید‌شده پرواز می‌کرد، زخمی بر پیکره‌ی ستاره‌شناسی فروسرخ بود. سوفیا دستاوردهای زیادی را در طول سال‌ها فعالیت خود ارائه کرده است، از جمله کشف آب در ناحیه روشن ماه و اولین نوع از انواع مولکولی که در کیهان شکل می‌گیرد، و چیزهای بسیاری دیگر که خود مقاله‌ای مفصل را می‌طلبد.

مهم ترین وقایع نجومی 2022

خطوط میدان مغناطیسی شناسایی شده توسط رصدخانه هوابرد SOFIA بر روی تصویر هابل از کهکشان گرداب (M51) پوشانده شده است. با کمال تعجب، خطوط میدان مغناطیسی در بازوهای بیرونی از شکل مارپیچی کهکشان پیروی نمی‌کنند. تشکیل ستاره‌های شدید در این مناطق بیرونی ممکن است باعث هرج و مرج مغناطیسی شود و کشش گرانشی کهکشان همسایه NGC 5195 نیز احتمالاً در این امر نقش دارد.

آخرین رویداد؛ روشی جدید برای رصد حباب محلی

اکنون به یکی از مهم ترین رخدادهای نجومی 2022 می‌پردازیم که مدت‌هاست اخترشناسان ادعا کرده‌اند که ابرنواخترهای حباب محلی، حفره‌ای از گازهای پراکنده و گداخته‌یِ اطراف خورشید را منفجر کرده‌اند. امسال، گروهی از ستاره شناسان پا را فراتر گذاشته و منشأ حباب محلی را در زمان و مکان دقیقی تعیین کردند.

مهم ترین وقایع نجومی 2022

در واقع آن‌ها با ردیابی حرکات ستارگان در طول زمان، به این نتیجه رسیدند که ماجرا از حدود 14 میلیون سال پیش آغاز شد، زمانی که بین 14 تا 20 ستاره در خوشه‌های قنطوروس بالایی و قنطوروس پایینی به ابرنواختر تبدیل شدند. حباب محلی ناحیه‌ای کم تراکم از ماده بین‌کهکشانی در بازوی شکارچی، از بازوهای مارپیچ کهکشان راه شیری است.

خورشید اکنون تقریباً در مرکز حباب محلی قرار دارد، اما این تنها یک تصادف است – ستاره ما 1000 سال نوری از آن ابرنواخترها فاصله داشت که آتش‌بازی شروع شد و تنها حدود 5 میلیون سال پیش بود که وارد حباب محلی شد.