امنیت غذایی با ۵۰ طرح فناورانه رونق می گیرد

در واقع می توان چنین انگاشت که امنیت یکی از ضروریات زندگی بشری است که همواره تامین و ارتقای سطح آن در جامعه از اولویت ها و دغدغه های کلیه دولت هاست. امروزه تنها مخاطرات سنتی مانند برخوردهای بین المللی و تجاوز نظامی به وسیله یک قدرت خارجی از عوامل تهدیدکننده امنیت و رفاه بشمار نمی روند بلکه خطراتی مانند بی ثباتی های اقتصادی، فقر، گرسنگی و به ویژه عدم وجود امنیت غذایی از عوامل اساسی در کاهش سطح امنیت ملی محسوب می شوند.

بدون شک امنیت غذایی و اطمینان از دسترسی به غذا به حیات اقتصادی، سیاسی و در نهایت به حیات امنیتی کشور مرتبط است؛ در واقع امنیت جامعه وامدار امنیت غذایی در جامعه است.

از این روست که در جمهوری اسلامی ایران ایجاد و ارتقای سطح امنیت غذایی در جامعه همواره از اولویت های دولت ها بوده است. این مهم همواره از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است. ایشان در سخنرانی نخستین روز از سال ۱۴۰۱ نیز بیان داشتند: «مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرّت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.»

از آنجایی که امسال، از سوی مقام معظم رهبری، سال «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» نامگذاری شده و موضوع امنیت غذایی نیز می تواند با اتکا به فعالان عرصه فناوری جدی تر گرفته شود، تدوین برنامه ای مهم در راستای جهش اقتصاد غذایی اهمیت دوچندانی دارد.

در همین راستا، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در صدد است با تعریف طرح های ملی فناورانه در این راستا گام بردارد و با حمایت از تولید مبتنی بر دانش بخشی از نیازها را در حوزه امنیت غذایی تامین کند.

در این گزارش قصد داریم علاوه بر شناسایی برنامه های معاونت علمی در زمینه توسعه امنیت غذایی، به معرفی ۵۰ پروژه کلان و ملی حوزه امنیت غذایی و تشریح برخی از این طرح ها بپردازیم.

تعریف طرح هوشمند جهش اقتصاد زیستی / تعریف ابرفناوریهای حوزه امنیت غذا

ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، طرحی تحت عنوان برنامه هوشمند جهش اقتصاد زیستی را هدفگذاری کرده که با استفاده از فناوری های زیستی در حوزه سلامت و امنیت غذایی بتواند پتانسیل ارزی کشور را طی یک دوره چهار ساله ۴.۷ میلیارد دلار ارتقا دهد.

دکتر مرتضی گلی زاده رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با بیان اینکه بر اساس برنامه هوشمند جهش اقتصاد غذایی، سندی را در ستاد زیست فناوری تدوین کردیم، گفت: در راستای این سند که بخش امنیت غذایی آن سهم ۳ میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده طرح هایی در حوزه های مختلف زراعت و باغبانی، دام، طیور و ابزیان و صنایع غذایی مشخص کردیم.

به گفته وی، همچنین ذیل این سند، فناوریهای مرکزی را شناسایی می کنیم تا اقتصاد اصلی در حوزه امنیت غذایی شکل بگیرد و با استفاده از فناوری رقابت پذیر و تاب آور این اقتصاد ارتقا یابد. به همین دلیل ابرفناوریهای این بخش را مشخص و در راستای حمایت از آنها گام های جدی تری برداشته ایم.

۵۰۰ فناوری در حوزه امنیت غذایی در مدار توجه و حمایت

گلی زاده با بیان اینکه تفاوت حمایتهای ستاد توسعه زیست فناوری از طرح های امنیت غذایی نسبت به سال های گذشته در این است که امسال تنوع بخشی به ابزارهای تامین مالی مکانیسم های مختلف در حال فعال سازی هستند، گفت: تا سال گذشته تنها معاونت علمی حامی چنین طرح هایی بود اما امسال در صدد هستیم تا با افزایش و فعال کردن مکانیسم های مختلف مالی حمایت از این طرح ها را دوچندان کنیم و درصدد استفاده از منابع مردمی برای اجرایی سازی این طرح ها هستیم. این مکانیسم های تامین مالی در قالب صندوق های خصوصی بورسی هستند؛ در واقع ستاد زیست فناوری پلی برای اجرایی سازی طرح تامین مالی از مردم برای مردم خواهد بود.

وی اظهار کرد: علاوه بر اینها درصدد هستیم نقاط کلیدی زنجیره ارزش که در توسعه اکوسیستم با نقصان هایی مواجه است را شناسایی کنیم؛ طی این جریانات، فراخوان هایی منتشر شده؛ طرحهایی در حال اجرا هستند و پروژه های دیگری یا موافقت نامه های اجرای آنها امضا شده یا هنوز در دست بررسی برای اجرا هستند.

وی با تاکید بر اینکه اینها می تواند به جهش اقتصادی در حوزه امنیت غذایی کمک کنند، گفت: این یک برنامه ۴ ساله است که امسال بخشی از آن اجرایی می شود. امسال شاهد جهشی که در حوزه امنیت غذایی پیش بینی کرده ایم هستیم.

وی گفت: در حال حاضر ستاد توسعه زیست فناوری نزدیک به ۵۰۰ فناوری را در حوزه امنیت غذایی انتخاب کرده و هدف قرار داده تا با حمایت از فناوران، در راستای اجرای این پروژه ها گام بردارد.

افزایش تاب آوری حوزه های مختلف امنیت غذایی

ستاد توسعه زیست فناوری در قالب ۴۹۶ برنامه در ۱۰ حوزه تخصصی کود، بذر و نهال، سموم کشاورزی، زراعت و باغبانی، دام و طیور، زیست دریا، ماشین آلات کشاورزی، آب، صنایع غذایی، برندسازی و بازاریابی برنامه هایی را تدوین کرده که هر کدام می توانند پیشران افزایش تاب آوری در حوزه های مختلف امنیت غذایی باشند

رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان گفت: ۴۹۶ برنامه در ۱۰ حوزه تخصصی کود، بذر و نهال، سموم کشاورزی، زراعت و باغبانی، دام و طیور، زیست دریا، ماشین آلات کشاورزی، آب، صنایع غذایی، برندسازی و بازاریابی از سوی ستاد زیست فناوری تدوین شده که هر کدام می توانند پیشران افزایش تاب آوری در حوزه های مختلف امنیت غذایی باشند.

گلی زاده ادامه داد: برای اجرای این برنامه ها به فراخور زمان، بودجه و برنامه های بهم رسانی فناوری و صنعت فرخوان هایی را منتشر می کنیم که بر اساس آنها به شرکتهای دانش بنیان، فناوران و هسته های فناور پروژه هایی را اختصاص می دهیم و از آنها حمایت می کنیم.

وی با بیان اینکه در این راستا، هر ساله برنامه هایی به صورت ویژه در بخش های مختلف تعیین می شود، ادامه داد: بر همین اساس، امسال از دل ۴۹۶ فناوری حوزه امنیت ۵۰ پروژه ملی تعریف شده تا با اجرای آنها گامی در زمینه امنیت غذایی برداریم.

گلی زاده با بیان اینکه طرح هایی که فکر می کنیم ابرفناوری هستند را در اولویت حمایت قرار می دهیم، گفت: البته که این اقدام در ستاد توسعه زیست فناوری جدید نبوده و از سال های گذشته چنین حمایت هایی انجام می گرفته؛ به طوریکه تاکنون در حوزه امنیت غذایی در بخش کشاورزی ۲۶ طرح، در بخش زیست دریا ۱۵ طرح، در بخش دام، طیور و آبزیان ۹۹ طرح، در بخش صنایع غذایی ۴۰ طرح مورد حمایت قرار گرفته است. میزان حمایت های معاونت علمی و فناوری از بخش های مختلف مربوط به امنیت غذایی ۳۵۸ میلیارد تومان بوده است.

رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان گفت: امسال این ۵۰ پروژه ملی را انتخاب کردیم که از نظر فناوری سطح بالایی دارند و تعدادی از آنها در حال اجراست.

ستاد توسعه زیست فناوری از میان بیش از ۴۰۰ طرح کلان ۵۰ پروژه را در ابتدای امسال برای اجرایی سازی در اولویت قرار داده است. این طرح ها در حوزه تولید واکسن، اصلاح نژاد، تولید بذر، ماشین آلات، ویتامین ها، آفت کش ها و … هستند. از این تعداد فقط ۵ پروژه مربوط به تولید واکسنهای دام، طیور و آبزیان است و جز بزرگترین طرح ها به شمار می رود.

تولید واکسن های دام، طیور و آبزیان

همچنین تعداد زیادی از این طرح های کلان در حوزه امنیت غذایی مربوط به اصلاح نژاد دام و طیور است.

طرح های اصلاح نژاد

از دیگر حوزه های مربوط به امنیت غذایی فارغ از تولید واکسن و اصلاح نژاد که قرار است توسط شرکتهای دانش بنیان اجرایی شوند، می توان به راه اندازی شتابدهنده ها، تولید ارقام برنج، تولید ابزارآلات و پهپادها، تولید کودهای زیستی، تولید ویتامینها، تولید انواع ماهی ها، مواد پروتئینی، احیای باغات کشور، ایجاد مزارع، تولید هورمن ها، انواع مکمل و … اشاره کرد.

از این ۵۰ پروژه فناورانه ای که از ابتدای امسال در حوزه امنیت غذایی از سوی ستاد توسعه زیست فناوری تعریف شده تعدادی یا در حال اجرا هستند یا محصول مورد نظر به تولید رسیده است.

تولید واکسن های دام و طیور توسط یک شرکت دانش بنیان در قالب طرح کلان مربوط به امنیت غذایی

یکی از موارد اصلی امنیت غذایی تولید نهاده ها و فرآوردهای پروتئینی است از این رو وجود واکسنها و واکسیناسیون در گله های دام سبک و سنگین ضروری است؛ در واقع اگر واکسیناسیون در گله ها به صورت منظم، کامل و درست انجام گیرد و در این راستا از واکسن موثر با کارایی بالا استفاده نشود، تلفات زیادی در گله ها خواهیم داشت. این تلفات در تامین نهاده های پروتئینی سبد خانوار و مسلماً در امنیت غذایی تاثیرگذار زیادی خواهد داشت. در همین راستا، محققان یک شرکت دانش بنیان در راستای ایمنی غذایی طرحی در زمینه تولید واکسن دام و طیور اجرایی کردند که منجر به صرفه جویی ارزی ۱۰ میلیون دلاری در سال شده است. در این شرکت ۳ نوع واکسن (ppr، واکسن اکتیمای واگیر و لمپی اسکین) در حوزه دام و طیور تولید می شود.

دکتر سجاد پزشکی نجف آبادی مدیرعامل این شرکت دانش بنیان گفت: یکی از زنجیره های تامین نهاده های دامداری صنعتی و سنتی حفظ شرایط موجود گله ها، ایجاد شرایط بهداشتی و افزایش تعداد و کیفیت تولیدات در گله ها است که مستقیماً درفراورده های پروتئینی حاصل از گوشت، لبنیات و… وجود دارند.

وی با اشاره به تولیدات این شرکت که در راستای امنیت غذایی بوده و مستقیماً دام و طیور را واکسینه می کند، گفت: در شهریور ۹۶ این شرکت ثبت شد واکسن ppr را با حمایت ستاد زیست در دستور کار برای تولید قرار دادیم؛ در آن زمان تنها موسسه رازی بود که این واکسن رابه تولید می رساند. ظرفیت تولید و کیفیت موسسه رازی در شرایطی بود که نیاز کشور را برطرف نمی کرد و همزمان با این تولید، سالانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون دوز واکسن وارد می شد.

پزشکی با بیان اینکه در سال ۹۷ اولین مجوزها را برای شروع فعالیت و اولین مجوزهای تولید واکسن رینوتراکئیت یا ppr را اخذ کردیم، گفت: با ورود به تولید صنعتی واکسن از شهریور ۹۷ و برنده شدن در مناقصه سازمان امور دامپزشکی توانستیم کل نیاز کشور را در سال ۹۸ بالغ بر ۳۲ میلیون دوز را برطرف کنیم.

وی با بیان اینکه تاکنون ۸۰ درصد نیاز کشور به این واکسن را برطرف می کنیم، گفت: ۲۰ درصد مابقی نیاز کشور توسط موسسه رازی به تولید می رسد و از آن زمان تاکنون عملاً بحث واردات واکسن به کشور نداشتیم.

مدیرعامل شرکت دانش بنیان با اشاره به صادرات این واکسن گفت: طی یک سال اخیر، واکسن به چند کشور منطقه ای و افریقایی همچون اوگاندا، افغانستان و پاکستان صادر شده است. برای این واکسن ۳میلیون دلار در سال صرفه جویی ارزی می شود.

وی درباره واکسن اکتیمای واگیر تولید شده در این شرکت در راستای امنیت غذایی گفت: این واکسن برای اکتیمای واگیر دام سبک گوسفند و بز تولید می شود؛ این واکسن برای اولین بار تولید شد و مشابه داخلی ندارد؛ تاکنون از واکسنهای مشابهی استفاده می شد که کارایی نداشت و بعضاً عوارضی هم برای دام بر جای می گذاشت. اکثر گله های دام صنعتی سبک برای جلوگیری از شیوع اکتیما و کنترل بیماری استفاده می کنند.

مدیرعامل شرکت دانش بنیان گفت: با تولید این واکسن، ۲ میلیون دلار در سال صرفه جویی ارزی می شود.

وی گفت: واکسن سومی که در این شرکت در راستای توسعه امنیت غذایی به تولید می رسد «لمپی اسکین» است؛ با توجه به اینکه یک بیماری در دام سنگین، گوساله و گاو باعث می شود که در فرمهای خفیف تاولهای پوستی را ایجاد می کند و در فرم حاد سیستم گوارش تنفسی و حتی تناسلی دام ماده را تحت تاثیر قراردهد تا زاد و ولد آنها با مشکل مواجه شود استفاده از واکسن لمپی اسکین ضروری است. عدم استفاده از این نوع واکسن می تواند باعث مرگ دام شود.

به گفته پزشکی، مدیرعامل شرکت امسال برای اولین بار این واکسن به تولید انبوه می رسد و از سال آینده واردات واکسن نخواهیم داشت. صرفه جویی ارزی این واکسن به صورت سالانه بالغ بر ۵ میلیون دلار است.

وی گفت: به صورت کلی با تولید ۳ واکسن در راستای امنیت غذایی، به میزان ۱۰ میلیون دلار سالانه صرفه جویی ارزی می شود. اکنون ۱۰۰ درصد گله های دام سبک از واکسن اول به صورت صددرصدی، ۱۵ درصد گله های دام سبک واکسن اکتیما و ۸۰-۹۰ درصد از لمپی اسکین در سال استفاده می کنند.

تولید گیاهچه ها به روش کشت بافت و نشا صنعتی

یک شرکت دانش بنیان دیگری که در راستای امنیت غذایی گام برداشته توانسته گیاهچه به روش کشت بافت و نشا صنعتی را به تولید برساند. این شرکت دارای گرید دانش بنیان از معاونت علمی بوده و متکی بر دانش خود، علم جدیدی در مزرعه را توسعه داده است. افزایش عملکرد محصول گوجه فرنگی در مزرعه باز از ۳۷ تن در هکتار به ۱۴۰ تن در هکتار در استان قزوین نمونه ای از انتقال فناوری این شرکت دانش بنیان به مزرعه بوده است.

محققان این شرکت می توانند در زمینه تولید انواع نهال های کشت بافتی مانند پایه های درختان میوه، نشاء مکانیزه صنعتی سبزی، صیفی و زینتی، نشای گیاهان دارویی و … به کشاورزان ارائه خدمات کند.

کسب دانش فنی تکثیر کشت بافتی؛ تولید گیاهان سالم و عاری از ویروس

یکی دیگر از شرکتهای دانش بنیان که مسئولیت اجرای یکی از طرح های کلان مد نظر معاونت علمی و فناوری را در زمینه توسعه امنیت غذایی بر عهده گرفته در زمینه تکثیر کشت بافت فعالیت می کند. مجتبی حسینی مدیر عامل شرکت دانش بنیان به خبرنگار مهر در اینباره گفت: این شرکت سابقه ای موفق در تولید دانش فنی تکثیر کشت بافتی انواع محصولات باغبانی داشته است.

مدیرعامل شرکت افزود: کار تخصصی این شرکت، تولید پایه‌های رویشی از طریق کشت بافت و همچنین پیوند این پایه‌ها با بهترین و جدیدترین ارقام مثمر در شرایط گلخانه‌ای «نهال پیشرو» است. خدمات این شرکت به باغداران حرفه‌ای و حتی کم‌تجربه در حوزه تولید محصولات باغبانی، ارائه می‌شود. همچنین این شرکت به فعالان در حوزه‌های کشت و پرورش نهال، تغذیه و مبارزه با آفات و بیماری‌ها ارائه خدمات می کند.

وی با بیان اینکه در راستای طرحی که با ستاد توسعه زیست فناوری داشتیم قرار است اصلاح و احیا باغات با استفاده از تکنولوژی پایه های رویشی انجام گیرد. به همین منظور به واسطه اینکه گیاهان سالم و عاری از ویروس برای کشور داشته باشیم اقدام به احداث اسکرین هاوس و واردات نهال در رده بیسیک از کشور ایتالیا کردیم.

حسینی گفت: این اقدام در راستای امنیت غذایی و جلوگیری از خروج ارز از کشور مورد اهمیت است زیرا نهال‌هایی که در این شیوه تولید شده از سلامت و اصالت بالایی برخوردار است و منجر به تضمین سرمایه گذاری در حوزه باغبانی می‌شود، شرکت ما مواد گیاهی لازم برای تولید نهال سالم و اصیل را می‌تواند در اختیار سایر شرکت‌ها قرار دهد. ما توانستیم در حدود هزار هکتار باغ اصلاح و نوسازی شده را در این پروژه راه اندازی کنیم تا گامی در راستای امنیت غذایی برداریم.

وی گفت: تاکنون کشور برای گیاه سالم احتیاج به واردات مواد گیاهی داشت و بوته مادری در کشور یافت نمی شد اما با این اقدامی که در این شرکت انجام دادیم بوته های مادری را در اختیار کشاورزان قرار می دهیم.

تولید هورمون های بومی ایران برای تکثیر ماهی

یکی دیگر از محصولات پایه ای که در ایمنی غذا موثر بوده هورمون است. هورمونها ترکیبات فعال بیولوژیکی هستند که در مقادیر بسیار کم اثرات قابل توجهی در بدن موجود زنده دارند. هورمونها از لحاظ ساختمان شیمیایی چندین نوع هستند. ترکیبات هورمونی در بسیاری از غذاها و بافتهای گیاهی و حیوانی وجود دارند و جزئی از زندگی روزانه هر موجود زنده هستند.

اما با توجه به اینکه استفاده از هورمون در تکثیر موجودات زنده مانند مرغ و ماهی در امنیت غذایی رابطه مستقیمی دارد لازم است از هورمونهای بومی کشور استفاده شود. در این راستا یکی از شرکتهای دانش بنیان موفق شده هورمونهای بومی کشور را تولید کند که در پرورش ماهی مورد استفاده قرار می گیرد.

این هورمونها از خارج کشور تامین می شده یا از مبادی غیر قانونی وارد کشور می شده است؛ همچنین تولید کننده داخلی نداشته و ندارد که در قالب یکی از طرح های کلان تعریف شده در ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، در اختیار مراکز تکثیر ماهی خصوصی و دولتی قرار گرفته است. این هورمون بومی کشور بوده و دانش فنی آن بدست آمده است.

به گفته مدیر این شرکت دانش بنیان ما میتوانیم نیاز کشور را تامین کنیم بدون اینکه نیاز به واردات باشد.

تولید ماهی صبیتی در استخرهای خاکی

یکی دیگر از طرح های بزرگی که در زمینه امنیت غذایی زیر نظر معاونت علمی در حال اجراست تولید ماهی های صبیتی است. این طرح فاز اول خود را گذرانده است. جاسم مرمضی عضو هیات علمی دانشگاه و مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یکی از پروژه هایی که ستاد توسعه زیست فناوری در راستای امنیت غذایی مورد حمایت قرار داده «تولید ماهی صبیتی در استخر خاکی» است که در شرکتمان اجرایی کردیم.

متخصص تغذیه ابزیان با بیان اینکه این پروژه به منظور بومی سازی تولید ماهی صبیتی در زنجیره ابزی پروری دریایی اجرایی شده است، گفت: در ابتدا با تولید بچه ماهی ها به عنوان بذر، به تکثیر مصنوعی با هورمون ها و غذاهای مختلف با روشی جدید در استخر های خاکی پرداختیم.

رئیس پژوهشگاه آبزی پروری جنوب کشور گفت: این پروژه نمونه مشابه نداشته و اکنون در حال اجراست؛ با توجه به اینکه تولید این نوع ماهی در کشور کم بوده در صدد هستیم در فازهای بعدی میزان تولید را افزایش دهیم و گامی در راستای امنیت غذایی برداریم.

وی با تاکید بر اینکه تاکنون بچه ماهی ها وارداتی از استرالیا بودند که هر بار باید هزینه زیادی صرف خرید این نوع ماهی ها می شد، گفت: وابستگی به خارج از کشور در زمینه مواد غذایی، تولید بچه ماهی هایی که سازگاری با محیط زیست ما ندارند مشکل ساز است و همین موضوع امنیت غذایی را به خطر می انداخت اما با اجرای این پروژه در سطح کلان تر می توان گامی برای بومی شدن این بچه ماهی ها برداشت.

به گفته وی، با تولید این نوع ماهی در کشور ارزش اقتصادی محصول بالا می رود و این می تواند تحول بزرگی در صنعت دریایی و آبزی پروری ایجاد کند؛ قرار است در فاز دوم ۲۰ تن ماهی صبیتی با بچه ماهی های بومی تکثیر و پرورش داده شود.

به گزارش مهر، با وجود اینکه طرح های زیادی در زمینه امنیت غذایی در نهاد های مختلف مرتبط اجرایی می شود و برخی از آنها از گیت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان عبور می کند تا بر مبنای دانش و متکی بر علم بومی اجرایی شوند اما همواره مشکلات و معضلاتی در راستای اجرای چنین پروژه هایی دیده می شود.

از این رو فرهنگ سازی برای استفاده از واکسنها و تولیدات داخلی توسط دامداران و کشاورزان، سرمایه گذاری های ریسک پذیر و دوره ای در زمینه امنیت غذایی، مقاومت در برابر استفاده از محصولات مشابه خارجی و… می تواند کشور را در رسیدن به اهداف امنیت غذایی بیمه کند.