زنگ خطر برای اقتصاد و زیست ساکنان ایران/ سند مشارکت ملی راهی برای موظف کردن دستگاه ها به جدی گرفتن تغییر اقلیم

به گزارش اقتصاد 100 به نقل از رکنا، آن طور که داریوش گل علیزاده به رکنا می گوید، با توجه به تغییر الگوی بارش بر اثر تغییرات اقلیمی در ایران، از این به بعد کشورمان همیشه دچار پدیده خشکسالی خواهد بود، مگر این که خلاف آن ثابت شود. این در حالی است که ما هنوز در برنامه ریزی برای مدیریت منابع آبی، وخامت شدید اوضاع را درک نکرده ایم و این مسئله آثار سوئی مانند خشک شدن تالاب ها و تشدید فرونشست زمین را برایمان به همراه داشته است. همچنین به گفته سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، در سال های گذشته، ما به اندازه اهمیت بسیار بالای مسئله تغییرات اقلیمی، به این پدیده توجه نکرده ایم، اگرچه سازمان محیط زیست اخیرا تلاش هایی را برای تصویب سند مشارکت ملی تغییر اقلیم و تدوین لایحه تغییر اقلیم در راستای موظف کردن دستگاه های مختلف به اجرای برنامه های لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با تبعات تغییر اقلیم انجام داده است.

تغییر اقلیم، مهمترین تهدید محیط زیستی علیه زندگی بشریت

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، امروز در تقویم رسمی سازمان ملل به عنوان «روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی» به ثبت رسیده است. منظور از تغییرات اقلیمی، مجموعه ای از تغییرات آب و هوایی است که به دلیل گرمایش جهانی رخ داده و آب و هوا و محیط زیست سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است. عامل اصلی گرم شدن کره زمین نیز انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای توسط بشر از ابتدای دوره صنعتی شدن تا امروز یعنی در حدود 4 قرن گذشته است. البته با توجه به شتاب گرفتن فعالیت های صنعتی در یک قرن اخیر و افزایش محسوس مصرف سوخت های فسیلی در سراسر جهان، در چند دهه گذشته روند تغییرات اقلیمی شدت گرفته است و تبعات آن بیش از پیش کشورهای جهان را تحت تاثیر قرار می دهد.

تغییرات اقلیمی آثار سوء متعددی را به همراه دارد که از جمله آنها می توان به افزایش متوسط دمای هوا، تشدید خشکسالی بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک زمین، تغییر الگوی بارش و کاهش میزان بارندگی های قابل دسترس، افزایش احتمال وقوع باران های بسیار شدید، افزایش میزان وقوع سیل های مخرب، افزایش میزان آتش سوزی در جنگل ها و مراتع، خزان زودرس گیاهان در عرصه های طبیعی، رشد بیابان زایی، خشک شدن تالاب ها، افزایش میزان وقوع ریزگرد، افزایش احتمال وزش باد شدید و وقوع طوفان های گرد و غبار، آب شدن یخ های قطبی، بالا رفتن سطح آب دریاها و اقیانوس ها و افزایش احتمال وقوع طوفان های دریایی اشاره کرد.

این ها البته تنها تاثیرات محیط زیستی آشکار تغییرات اقلیمی است و این تغییرات آثار اجتماعی دیگری را هم در پی دارد که از جمله آنها می تواند به کاهش سطح اراضی قابل کشت و کمبود منابع آب شیرین اشاره کرد که می تواند باعث به خطر افتادن امنیت غذایی کشورهای مختلف و کمبود دسترسی به آب شرب در نقاط مختلف جهان شود. همچنین کاهش منابع آب سطحی باعث افزایش میزان برداشت از آب های زیرزمینی می شود که می تواند تشدید فرونشست زمین و کاهش سطح اراضی قابل سکونت برای انسان ها را به همراه داشته باشد. تغییرات اقلیمی همچنین عوارض اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعدد دیگری نیز به همراه دارد که پرداختن به همه آنها بسیار دشوار است، اما شکی نیست که مجموع این موارد، تغییر اقلیم را به مهمترین تهدید محیط زیستی علیه زندگی بشریت تبدیل کرده است.

ایران جزو 9 کشور اول آسیب پذیر جهان در برابر تغییرات اقلیمی

با وجود این که تغییرات اقلیمی تمام کشورها را تحت تاثیر قرار می دهد، اما میزان تاثیرپذیری کشورهای مختلف از این تغییرات یکسان نیست. در این میان، با توجه به این که اولا ایران در منطقه خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است و ثانیا به دلیل توسعه صنعتی گسترده بدون رعایت ضوابط محیط زیستی، عدم رعایت اصول توسعه پایدار، افزایش محسوس مصرف منابع آبی و تخریب شدید عرصه های طبیعی و کاهش تاب آوری طبیعت در دهه های اخیر، کشورمان بیش از متوسط جهانی از تغییر اقلیم آسیب دیده است. این در حالی است که با وجود آسیب پذیری شدید محیط زیست و آب و هوای کشورمان از تغییرات اقلیمی، هنوز مسئله تغییر اقلیم و لزوم مبارزه با عوامل تشدیدکننده و سازگاری با تبعات آن در سطوح کلان کشور چندان جدی گرفته نشده است.

این نکته ای است که داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار کرد: در سال های گذشته خسارت های ناشی از تغییرات اقلیمی به شدت طبیعت کشورمان را تحت تاثیر قرار داده و اساسا ایران جزو 9 کشور اول در سراسر جهان است که با بیشترین آسیب پذیری از این تغییرات در بین کشورهای مختلف مواجه است؛ از جمله آثار تغییر اقلیم برای ایران نیز می توان به تشدید شرایط خشکسالی، افزایش میزان وقوع سیل های شدید، رشد آتش سوزی در جنگل ها و مراتع، تشدید پدیده ریزگردها، رشد بیابان زایی و ایجاد کانون های جدید گرد و غبار اشاره کرد.

وی افزود: تغییر اقلیم یک پدیده جهانی است که فعالیت های تمام کشورها چه در راستای کاهش و چه در راستای افزایش انتشار گازهای گلخانه ای می تواند آن را تحت تاثیر قرار دهد. البته نمی توان آثار تغییر اقلیم را در کوتاه مدت مدیریت کرد و به همین دلیل، در دهه های اخیر بحثی در سراسر جهان شکل گرفته است که همه کشورها باید در بلندمدت برنامه های اقتصادی و اجتماعی خود را با کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با تبعات تغییر اقلیم تطبیق دهند که خسارت های کمتری از تغییر اقلیم متوجه آنها شود.

تغییرات اقلیمی منابع ایران را می بلعد و اقتصاد ما را تضعیف می کند

گل علیزاده با تاکید بر این که سیل های شدید اخیر از جمله مهمترین آثار سوء تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم ایران است، عنوان کرد: با توجه به این که تغییر اقلیم باعث تغییر محسوس شدت و الگوی بارش در سراسر جهان شده است، این تغییرات بر آب و هوای کشورمان نیز اثر گذاشته و به همین دلیل در سال های اخیر شاهد افزایش میزان وقوع سیل های شدید بوده ایم. یکی از مهمترین راهکارهای جلوگیری از تخریب شدید سیل و جمع آوری آب حاصل از بارندگی های شدید در شرایط کم آبی کشور، اجرای گسترده طرح های آبخیزداری، آبخوان داری و پخش سیلاب است.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: متاسفانه به دلیل بی برنامگی کشور در زمینه سازگاری با تبعات تغییر اقلیم، طرح های مقابله با سیلاب در کشورمان بسیار کمتر از حد نیاز اجرا شده است و به همین دلیل، همه ساله سیل های شدید خسارت های متعددی را به کشورمان تحمیل می کند؛ از جمله این خسارت ها نیز از دست رفتن اراضی کشاورزی حاصلخیز به دلیل فرسایش آبی شدید ناشی از سیل های مخرب است که می تواند به خطر انداختن امنیت غذایی کشور را به همراه داشته باشد.

وی در ادامه تاکید کرد: امروزه برخلاف سال های گذشته، برای همه مسئولان مشخص شده که پدیده های مخربی مثل افزایش محسوس میزان وقوع سیل های مخرب و تشدید خشکسالی در ایران، ناشی از تغییرات اقلیمی است که آثار سوء آن، همه کشورها را تحت تاثیر قرار داده است. اما با این وجود، به هیچ وجه به اندازه اهمیت بسیار بالای مسئله تغییر اقلیم به این پدیده در کشورمان توجه نمی شود، این در حالی است که همین حالا تغییرات اقلیمی، به شدت منابع کشورمان را می بلعد و اقتصاد کشورمان را تضعیف می کند و به زودی این مسئله به یک بحران اساسی برای ایران تبدیل خواهد شد.

ایران همیشه دچار خشکسالی خواهد بود، مگر این که خلاف آن ثابت شود

گل علیزاده با تاکید بر این که تغییرات اقلیمی، وضعیت بارندگی ها در ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، گفت: ایران در منطقه خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته و تغییرات اقلیمی آن چنان آب و هوای کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است که می توان گفت ایران از این به بعد همیشه دچار خشکسالی خواهد بود، مگر خلاف آن ثابت شود؛ در واقع، دیگر خشکسالی یک پدیده ویژه برای کشورمان نخواهد بود، بلکه ایران همیشه با آن درگیر خواهد بود، مگر این که «پدیده ترسالی» در ایران رخ دهد.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: ما حتما باید برای مدیریت منابع آبی کشورمان، اصل را بر این قرار دهیم که ما کشور کم آبی هستیم که به دلیل سوء مصرف گسترده بخش های مختلف در طول سالیان گذشته، به شدت با کمبود منابع آبی مواجه شده ایم. اما متاسفانه ما هنوز در برنامه ریزی برای مدیریت منابع آب کشور، به وخامت شدید اوضاع پی نبرده ایم و مانند کشورهای پرآب مشغول مصرف منابع آبی کشور هستیم. این رویکرد نیز آثار مخربی چون خشک شدن تالاب ها و تشدید فرونشست زمین بر کشورمان به همراه داشته است که ما آنها را به چشم می بینیم، اما هنوز گامی جدی برای مدیریت بهینه منابع آبی برنمی‌داریم.

وی در ادامه تاکید کرد: فرونشست زمین پدیده به شدت خطرناکی است که به دلیل سوء مدیریت منابع آبی و برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی، بسیاری از مناطق کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است. کارشناسان زمین شناسی معتقدند که فرونشست زمین از زلزله 8 ریشتری خطرناکتر است، چون می تواند به هر سازه ای آسیب بزند و حتی سازه هایی که در برابر زلزله مقاوم سازی شده اند، از آسیب های ناشی از فرونشست زمین در امان نیستند. این در حالی است که همین حالا ما در دشت های مختلف کشورمان از جمله در استان های تهران، اصفهان، همدان و خراسان رضوی با فروچاله های عمیق ناشی از فرونشست زمین مواجه شده ایم.

تدوین سند مشارکت ملی؛ راهی برای موظف کردن دستگاه ها به جدی گرفتن تغییر اقلیم

گل علیزاده در بخش دیگری از صحبت هایش درباره برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی توضیح داد: سازمان حفاظت محیط زیست در دوره جدید موضوع بازنگری سند مشارکت ملی تغییر اقلیم را در دستور کار قرار داده است که این موضوع با هماهنگی دستگاه های ذی ربط در مراحل پایانی خود قرار دارد و در جلسه آینده کارگروه ملی تغییر اقلیم که در سازمان محیط زیست تشکیل خواهد شد، تصویب و به همه دستگاه های مربوطه ابلاغ می شود.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: در سند مشارکت ملی تغییر اقلیم هم به مسئله لزوم کاهش انتشار گازهای گلخانه ای با اجرای برنامه های مربوط به کربن زدایی توجه شده و هم مسئله سازگاری با تغییر اقلیم مد نظر قرار داده شده است. این سند در واقع نسخه به‌روزرسانی‌شده سند قبلی درباره تغییر اقلیم است که همه دستگاه های ذی ربط را موظف می کند که قدم هایی جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با آثار سوء ناشی از تغییر اقلیم بردارند و امیدواریم آنچه در این سند تصویب می شود، در برنامه هفتم توسعه نیز تاکید شود.

وی در ادامه اظهار کرد: علاوه بر سند ملی مشارکت، مسئله لایحه تغییر اقلیم نیز در دستور کار سازمان محیط زیست قرار گرفته است و ما امیدواریم به زودی تدوین این لایحه در سازمان به اتمام برسد و به کمیسیون لوایح دولت ارجاع داده شود تا در صورت تصویب این لایحه در دولت، شاهد ارائه آن به صحن علنی مجلس باشیم. ما در این لایحه تمام دستگاه های کشور را نسبت به وظایف خود برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با آثار سوء تغییر اقلیم مکلف خواهیم کرد و تصویب آن می تواند مهمترین گام کشور در راستای مبارزه با تغییرات اقلیمی باشد.

باید برنامه های کشور برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای منسجم شود

گل علیزاده با بیان این که ایران در سال های اخیر خسارت های متعددی را به دلیل بی برنامگی در حوزه تغییر اقلیم متحمل شده است، گفت: سازمان محیط زیست در حال ارائه برنامه های مربوطه به دستگاه های مختلف برای مشخص شدن میزان انتشار گازهای گلخانه ای در بخش های گوناگون است؛ در واقع، یکی از اهداف سند مشارکت ملی تغییر اقلیم، این است که همه دستگاه های متولی اعم از وزارت کشاورزی، سازمان شیلات، وزارت صمت، وزارت نفت، وزارت راه و شهرسازی و ... ، میزان انتشار گازهای گلخانه ای خود را مشخص کنند و با مشورت سازمان محیط زیست برای کاهش انتشار این گازها برنامه ریزی کنند.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: متاسفانه ما اکنون برنامه منسجمی برای مشخص شدن میزان انتشار گازهای گلخانه ای در بخش مختلف و کاهش انتشار این گازها نداریم، البته در سال های اخیر اقداماتی برای کاهش انتشار گازها انجام شده، اما چون این اقدامات منسجم و طبق برنامه مشخصی نبوده است، ما دقیقا نمی توانیم برآورد کنیم که تا چه میزان در کاهش انتشار گازهای گلخانه ای موفق بوده ایم. البته سازمان محیط زیست حدس می زند که ایران در چند سال گذشته بیش از تعهد جهانی خود درباره کاهش 4 درصدی انتشار گازهای گلخانه ای عمل کرده است، اما چون برآورد دقیقی در این زمینه وجود ندارد، عملا نمی توانیم بگوییم که در چند سال گذشته چه مقدار کربن زدایی کرده ایم.

وی در پایان تصریح کرد: با وجود این که ما هنوز یک برنامه اجرایی جدی برای کاهش مبارزه با تغییرات اقلیمی نداشته ایم، اما در بسیاری از قوانین و اسناد بالادستی کشور بر لزوم کاهش انتشار گازهای گلخانه ای تاکید شده است که از جمله آنها می توان به سیاست های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری، قانون هوای پاک، قانون اصلاح الگوی مصرف در بخش انرژی، قانون برنامه ششم توسعه در بخش انرژی های تجدیدپذیر و ... اشاره کرد. بنابراین حتی اگر مسئله تعهدات ایران در توافقنامه پاریس مطرح نباشد، ما برنامه هایی جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در چارچوب قوانین جاری و مقررات بالادستی کشور داریم و مهم این است که این برنامه ها را به شکل منسجم اجرا کنیم.

خبرنگار: محمد حسین خودکار