تصمیم جدید دولت برای طرح جایگزینی یارانه نقدی

قانون هدفمند کردن یارانه ها و چگونگی اجرای آن همچنان یکی از چالش برانگیزترین موضوعات اقتصاد ایران است. پرداخت یارانه نقدی که در دولت احمدی نژاد آغاز شد طی سال های گذشته بیش از آنکه کاکرد اقتصادی داشته باشد؛ اهداف سیاسی را دنبال کرده و به نوعی حامی پروری را گسترش داده است.

 این در حالی است که به گفته کارشناسان در دنیا یارانه‌ها بیشتر برای کاهش فقر و افزایش سرمایه‌های انسانی افراد در حوزه‌هایی مانند سلامت، تعلیم و تربیت، تغذیه کودکان وجود داشته است. مسئله به این شکل نبوده که یارانه‌ داده شود تا مردم با آن خریدی انجام دهند یعنی اعطای یارانه نقدی هدف مشخصی را دنبال می‌کرده است. حذف یارانه دهک های بالای درآمدی توسط دولت در لایحه بودجه سالهای مختلف ذیل تبصره ۱۴ پیشنهاد شده که پس از تصویب به صورت قانون درآمده است. یک جنبه مهم پرداخت هدفمند یارانه نقدی، کمک به هموار شدن توزیع درآمد و کاهش نابرابری ها است. مسلما این جنبه توسط پرداخت همگانی یارانه نقدی نه تنها به سختی حاصل می شود، بلکه می توان گفت که پرداخت همگانی، باعث ناعدالتی در بین افراد جامعه می شود.

کارشناسان اقتصادی به جای یارانه نقدی، یارانه شبه نقدی را توصیه می کنند، یعنی یارانه ای که به صورت کالا و خدمات یا پرداخت نقدی برای استفاده روی آن کالا و خدمات در اختیار افراد قرار می گیرد. این یارانه به صورت گسترده در جهان مورد استفاده قرار می گیرد، به نحوی که در میان کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی به صورت میانگین حدود ۶% از مخارج عمومی بر این نوع یارانه است.

علت اصلی استفاده از یارانه شبه نقدی این است که دولت می خواهد مردم را به مصرف یک کالا یا خدمت خاص ترغیب کند، درحالی که اگر مبلغ معادل آن به صورت نقدی پرداخت می شد، فرد کالای دیگری را برای مصرف انتخاب می کرد. برای مثال، مقدار پول نقدی که معادل هزینه یارانه شیر مدرسه است، مبلغ چشمگیری نیست و اگر به صورت مستقیم به پدر خانواده پرداخت شود، به احتمال زیاد تفاوتی در سبد غذایی کودک ایجاد نخواهد کرد. درحالی که دولت با ارائه شیر به صورت یارانه شبه نقدی از بهبود تغذیه کودک اطمینان حاصل می کند. با این مقدمه، نکته حائز اهمیت در ارائه یارانه شبه نقد این است که فرد نتواند آن را به نحو دیگر استفاده کند، بنابراین باید فروش مجدد کالای یارانه ای یا معاوضه کارت اعتباری یارانه ای با پول نقد بسیار دشوار باشد.

متداول ترین یارانه های شبه نقدی ارائه شده در جهان عبارتند از: یارانه مسکن، سلامت، آموزش، تغذیه، نگهداری کودکان و بهبود فضای بازار کار. حمایت های مربوط به بازار کار به چند صورت در جهان ارائه می شود: ایجاد انگیزه در کارفرما برای نگه داشتن کارگر، ایجاد انگیزه برای جذب کارگر جدید، ایجاد انگیزه برای کارجویی و ماندن در کار، افزایش سرمایه انسانی کارگر و بهبود جورسازی کارگر (مثلاً از طریق افزایش کارایی مراکز کاریابی) و کارفرما (از طریق گسترش مراکز کاریابی.)