رقابتی سخت بین رئیسی و روحانی در پرداخت یارانه!

ابتدای دهه 80 در ایران، تب هدفمندی یارانه ها بالا گرفت؛ تبی که منجر به پرداخت یارانه به آحاد مردم در سطوح قیمتی معلوم شد. به طور کلی هدف از تخصیص یارانه‌ها عدالت در بهره‌مندی از یارانه انرژی بود. تا قبل از اجرای این قانون، یارانه انرژی به صورت مستقیم به مرحله‌های اول تولید تعلق می‌گرفت تا قیمت نهایی برای مصرف‌کننده پایین نگه داشته شود.

با توجه به اینکه میزان مصرف افراد از انرژی تفاوت دارد، کسی که بیشتر استفاده کند در واقع از یارانه بیشتری نیز برخوردار می‌شود؛ این درحالیست که عموما مصرف دهک‌های پایین از انرژی، کمتر از سایر افراد جامعه است، اما این تخصیص بهینه با آسیب‌هایی روبرو بود؛ آسیبی که مهمترین عاملش افزایش تورم و کاهش قدرت خرید بود. 

با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و ثابت ماندن مبلغ یارانه در بیش از یک دهه، هر ساله قدرت خرید واقعی یارانه دریافتی خانوار کم می‌شد. در دولت سیزدهم اقدام به اصلاح مبلغ یارانه و نحوه توزیع آن صورت گرفت. اینکه اساسا تخصیص یارانه برای یک جامعه مطلوب است یا اینکه افزایش یارانه‌ها چه پیامدهایی در پی دارد، موضوعات جداگانه و مهمی هستند که به نوبه خود قابل بررسی‌اند. سوال اینجاست که سرعت رشد قیمت‌ها بیشتر بوده یا افزایش چند برابری یارانه‌ها؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در تیر 1402 قدرت خرید یارانه پرداختی به ارزش یارانه در 1392 نزدیک‌تر از گذشته شده است.

ارزش یارانه در سال دوم دولت حسن روحانی

در برنامه هدفمندسازی یارانه‌ها تصمیم گرفته شد تا به‌جای تخصیص یارانه در سمت تولید، این مبلغ در سمت تقاضا و به ازای هر نفر به مبلغ 45 هزار و 500 تومان توزیع شود. 

آمارها بیانگر این است که از مرداد 1392 که با شروع دولت روحانی همراه بود، تا تیرماه 1394 سطح عمومی قیمت‌ها (با سال پایه 1400) حدود 26.7 درصد رشد پیدا کرد.

به عبارت دیگر برای اینکه در مرداد 1394 ارزش یارانه 45 هزار و 500 تومانی همان قدرت خرید 1392 را داشته باشد، لازم بود تا حدودا 13 هزار تومان به مبلغ یارانه اضافه می‌شد و به 58 تومان می‌رسید؛ اتفاقی که نیفتاد و قدرت خرید یارانه در 1394 حدودا 22 درصد نسبت به 1392 تضعیف شد.

تحویل دولت؛ ذوب شدن ارزش یارانه در طول دهه 90

با وجود تجربه تورم‌های شدید در طول یک دهه اخیر و همزمان با اجرای یارانه‌ها، مبلغ اسمی یارانه تا اواخر سال 1401 ثابت مانده بود که این به معنای کاهش جدی قدرت خرید یارانه در طول این سال‌هاست.

در زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد در اثر تورم‌هایی که در دهه اخیر تجربه شده، قدرت خرید یارانه تقریبا به 21 درصد ارزش حقیقی آن در سال 1392 رسیده بود. با تخصیص کمک هزینه معیشتی که در سال 1400 پرداخت شد، این رقم کمی بهتر شد اما باز هم به نصف قدرت خرید خود در شروع دولت روحانی نرسید: تقریبا 47 درصد سال 1392.

عملکرد دولت ابراهیم رئیسی؛ احیای ارزش یارانه؟

سال 1402 نرخ جدید یارانه‌ها اعلام شد و برای سه دهک اول حدود 400 هزار تومان و برای دهک چهارم تا نهم 300 هزار تومان در نظر گرفته شد. یعنی در مقطع کنونی یارانه‌ها بین 6 تا 8 برابر بیشتر از سال 92 شده اما سطح قیمت‌ها در تیر 1402 نسبت به مرداد 10 سال گذشته بیش از 8 برابر رشد داشته است.

محاسبات از سمت دیگری نشان می‌دهد قدرت خرید یارانه 45 هزار و 500 تومانی در سال 92، با حذف اثر تورمی معادل با به 426 هزار تومان در تیر 1402 بوده است.

به عبارت دیگر در تیر سال 1402 قدرت خرید یارانه پرداختی به سه دهک اول به 93 درصد و برای دهک‌های چهارم تا نهم به 70 درصد ارزش یارانه در 1392 رسید. 

در نهایت به عقیده برخی کارشناسان در نظر گرفتن تبعیض در تخصیص یارانه به عدالت نزدیک‌تر است. علاوه بر این موضوع، تصمیم‌گیری مجدد برای مبلغ یارانه‌ها یک اقدام مفید در جهت اثرگذاری بیشتر یارانه‌ها قلمداد می‌شود، چراکه با گذشت زمان، یارانه 45 هزار تومانی بخش بزرگی از ارزش خود را از دست داده بود. هرچند که هنوز هم قدرت خرید یارانه پرداختی کمتر از ارزش آن در سال 1392 است، اما افزایش در مبلغ یارانه باعث شد تا بخشی از این ارزش از دست رفته، احیا شود.