پرداخت یارانه نقدی به این گروه در ایستگاه پایانی قرار گرفت

چالش‌ها و پیچیدگی‌های یارانه نقدی در ایران؛ گام‌هایی به سوی عدالت اجتماعی یا پیچیدگی‌های اقتصادی؟

موضوع یارانه نقدی در ایران همیشه یکی از مسائل بحث‌برانگیز و پیچیده بوده است که با هر تغییر دولتی، بار دیگر در کانون توجه قرار می‌گیرد. دولت‌ها در دوره‌های مختلف تلاش کرده‌اند که با پرداخت یارانه‌های نقدی، شکاف‌های طبقاتی را کاهش دهند و عدالت اجتماعی را در سطح جامعه برقرار کنند. اما در عمل، این اقدامات اغلب با چالش‌هایی همراه بوده است که بسیاری از آن‌ها به ضعف در توزیع منابع، عدم شفافیت در شناسایی نیازمندان و فشارهای اقتصادی بر دولت‌ها بازمی‌گردد.

تغییرات دولت سیزدهم: گامی در راستای اصلاح یارانه‌ها

در دوران دولت سیزدهم، دولت تلاش کرد تا نظام یارانه نقدی را به گونه‌ای اصلاح کند که بیشتر به دهک‌های پایین درآمدی تخصیص یابد و از پرداخت یارانه به گروه‌های پردرآمد جلوگیری شود. پیش از این، مبلغ یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان برای تمام خانوارها در نظر گرفته شده بود، که به گفته کارشناسان، این رقم حتی به دهک‌های بالا نیز تعلق می‌گرفت. اما در دولت سیزدهم، دولت تصمیم گرفت این مبلغ را بیش از ۱۰ برابر افزایش دهد و یارانه‌ها را به‌صورت هدفمندتری به نیازمندان اختصاص دهد.

یکی از اقدامات مهم دولت سیزدهم در این راستا، اجرای طرح «کالابرگ الکترونیکی» بود. این طرح با هدف توزیع یارانه‌ها به‌صورت کالایی و کاهش وابستگی به پرداخت‌های نقدی طراحی شده بود. با این حال، همانطور که پیش‌بینی می‌شد، چالش‌ها و مشکلات اجرای چنین طرح‌هایی، از جمله عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، باعث شد که نتایج مورد انتظار سریعاً محقق نشود.

چالش‌های اجرایی و تأخیر در حذف یارانه پردرآمدها

یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در رابطه با یارانه‌ها، حذف یارانه‌های خانوارهای پردرآمد است. در قانون بودجه ۱۴۰۳، مقرر شده بود که یارانه خانوارهای غیرمشمول حمایت دولت حذف شود، اما با گذشت ۸ ماه از سال، هنوز این امر به‌طور کامل اجرایی نشده است. طبق بند ۶ تبصره ۸ قانون بودجه، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها موظف به حذف یارانه خانوارهای پردرآمد بوده است، اما تا کنون این طرح در عمل به تعویق افتاده است.

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت چهاردهم، احمد میدری، اخیراً اعلام کرده است که آئین‌نامه حذف یارانه پردرآمدها در دولت تصویب شده و قرار است به‌زودی ابلاغ شود، اما در لایحه بودجه ۱۴۰۴ اشاره‌ای به حذف یارانه‌های پردرآمدها و پرداخت یارانه بیشتر به نیازمندان نشده است. به نظر می‌رسد که دولت هنوز در این خصوص تصمیم قطعی نگرفته و این مسئله همچنان به یک موضوع حساس تبدیل شده است.

چرا یارانه نقدی همچنان محل چالش است؟

یکی از دلایل اصلی مشکلات موجود در حوزه یارانه‌ها، کسری بودجه و ناترازی منابع و مصارف است. در عمل، دولت‌ها به دلیل عدم تحقق کامل منابع پیش‌بینی شده برای پرداخت یارانه‌ها، به استقراض روی آورده‌اند که این امر باعث تشدید بحران اقتصادی و تورم شده است. همچنین، سیاست‌های اجرایی در حوزه هدفمندی یارانه‌ها اغلب به‌صورت برآوردی و بدون در نظر گرفتن واقعیات اقتصادی اجرا شده‌اند که این موضوع منجر به مشکلات زیادی در پرداخت یارانه‌ها شده است.

سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های اجرایی در این حوزه، به دلیل مشکلاتی همچون عدم شفافیت در شناسایی افراد نیازمند و عدم هم‌راستایی اطلاعات میان دستگاه‌ها، عملاً نتوانسته است در شناسایی و حذف یارانه‌های خانوارهای پردرآمد موفق عمل کند. این ناترازی نه‌تنها منابع هدفمندی را هدر می‌دهد، بلکه به افزایش فشار مالی بر دولت و افزایش تورم نیز دامن می‌زند.

اصلاحات ضروری در نظام یارانه‌ها

یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای اصلاح نظام یارانه‌ها، ایجاد یک پایگاه داده یکپارچه و شفاف برای شناسایی دقیق خانوارهای نیازمند و پردرآمد است. اگر این پایگاه داده به‌طور مؤثر ایجاد شود، دولت می‌تواند با دقت بیشتری یارانه‌ها را به افرادی که واقعاً نیازمند هستند تخصیص دهد و از هدررفت منابع جلوگیری کند.

علاوه بر این، لازم است که دولت به‌طور جدی در راستای اصلاح الگوی مصرف گام بردارد و از پرداخت‌های نقدی به خانوارهای پردرآمد جلوگیری کند. در عوض، پرداخت یارانه‌ها باید به‌صورت هدفمندتر و بر اساس نیاز واقعی خانوارها انجام گیرد. این اصلاحات، در کنار افزایش شفافیت و نظارت دقیق‌تر بر فرآیند پرداخت یارانه‌ها، می‌تواند به تحقق عدالت اجتماعی کمک کند.

آیا یارانه‌های نقدی به ایستگاه پایانی خواهند رسید؟

با توجه به چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی که در فرآیند پرداخت یارانه‌ها وجود دارد، باید دید که دولت چه گامی برای حل این مشکلات برخواهد داشت. در حالی که برخی از مقامات دولتی به‌ویژه سخنگوی دولت، همچنان نسبت به حذف یارانه پردرآمدها احتیاط می‌کنند، اما ضرورت اصلاح این فرآیند برای کاهش فشار اقتصادی بر اقشار آسیب‌پذیر و افزایش اثربخشی سیاست‌های حمایتی واضح است. در این راستا، به نظر می‌رسد که دولت باید با شجاعت بیشتری وارد عمل شود و به دنبال راهکارهای بلندمدت برای اصلاح نظام یارانه‌ها باشد.

در نهایت، باید منتظر ماند و دید که آیا دولت چهاردهم توانایی حذف یارانه‌های پردرآمدها و تحقق نظام پرداخت عادلانه یارانه‌ها را خواهد داشت یا خیر. اگر دولت بتواند در این مسیر موفق عمل کند، می‌تواند نه‌تنها منابع مالی مورد نیاز را به‌طور بهینه‌تری تخصیص دهد، بلکه به ایجاد یک سیستم حمایت اجتماعی پایدارتر نیز دست یابد.