زنگ خطر برای صندوق‌های بازنشستگی/ افزایش سن بازنشستگی اجباری شد؟

به نظر می‌رسد چالش‌ها و بحران‌های نظام بازنشستگی در ایران به دلیل تحولات جمعیتی، اقتصادی و سیاسی به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. در ادامه، به برخی نکات کلیدی اشاره می‌کنم:

وضعیت کنونی نظام بازنشستگی

1. کاهش نسبت پشتیبانی : شاخص نسبت پشتیبانی در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است و از ۶.۶۶ در سال ۱۳۹۰ به ۴.۴۱ در سال ۱۳۹۹ رسیده است. این کاهش نشان‌دهنده عدم توازن در منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی است و پیش‌بینی می‌شود که اگر این نسبت به زیر ۵.۳۵ برسد، سازمان تأمین اجتماعی قادر به تأمین مصارف خود نخواهد بود.

2. بدهی دولت : میزان قابل توجهی از منابع صندوق‌ها به تعهدات دولت وابسته است و با کاهش درآمدهای دولت به دلیل کسری بودجه، این تعهدات به‌درستی تأمین نمی‌شوند. به عنوان مثال، دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، بیش از ۴۵۳ هزار میلیارد تومان برای حمایت از صندوق‌های بازنشستگی در نظر گرفته است.

تحولات جمعیتی

3. افزایش جمعیت سالمند : جمعیت سالمند ایران در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود که این جمعیت از ۴ میلیون و ۸۷۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۵ به حدود ۱۹ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ برسد. این موضوع فشار بیشتری بر صندوق‌های بازنشستگی خواهد آورد.

4. کاهش نرخ باروری : نرخ باروری در ایران به سرعت در حال کاهش است و از ۷ فرزند در سال‌های دهه ۱۳۶۰ به ۱.۷۵ فرزند در سال ۱۳۹۰ کاهش یافته است. این موضوع به کاهش تعداد بیمه‌پردازان و در نتیجه کاهش منابع صندوق‌ها منجر می‌شود.

بحران مالی و پایداری صندوق‌ها

5. نسبت مصارف به منابع : نسبت مصارف به منابع در سازمان تأمین اجتماعی به ۷۹ درصد رسیده که نشان‌دهنده این است که مصارف بیشتر از منابع است. این موضوع منجر به فروش اموال و استقراض از نظام بانکی شده است.

6. نسبت پشتیبانی و نرخ جایگزینی : نسبت پشتیبانی در سازمان تأمین اجتماعی ۴.۲ است که به حداقل لازم برای عدم ورشکستگی نزدیک است. همچنین، ایران با وجود نرخ جایگزینی بالای ۸۳ درصد، هنوز با چالش‌های مالی زیادی روبروست.

سیاست‌های پیشنهادی

7. افزایش سن بازنشستگی : یکی از راه‌حل‌ها افزایش سن و سابقه بازنشستگی به عنوان ابزاری برای بهبود پایداری مالی صندوق‌ها محسوب می‌شود. با اجرای این سیاست، می‌توان انتظار داشت که مدت زمان پرداخت مستمری کاهش یابد و به تبع آن پایداری مالی صندوق‌ها افزایش یابد.

8. کاهش مداخله دولت : پیشنهاد دیگر، کاهش مداخله دولت در مدیریت شرکت‌های متعلق به صندوق‌هاست که می‌تواند به بهبود حکمرانی و کارایی در استفاده از منابع مالی منجر شود.

9. مدل‌سازی و شبیه‌سازی : برگزاری رویدادهایی مانند «یادگیری پویایی‌های صندوق‌های بازنشستگی» می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر مشکلات و طراحی مدل‌های مؤثر برای بهبود عملکرد صندوق‌ها کمک کند.

نتیجه‌گیری

با توجه به بحران‌های جاری در نظام بازنشستگی، ضرورت اقدام فوری برای اصلاحات اساسی و پایدار در این سیستم بیشتر احساس می‌شود. به‌کارگیری سیاست‌های مناسب و تغییرات ساختاری، می‌تواند به حفظ پایداری مالی صندوق‌های بازنشستگی و تأمین نیازهای آینده جامعه کمک کند.