چک ضمانت چیست و چگونه می‌توان آن را اجرا گذاشت؟

چک ضمانت چکی است که برای تضمین انجام یک تعهد صادر می‌شود، نه برای پرداخت پول در زمان صدور یا سررسید. به عنوان مثال، مستأجر ممکن است برای تضمین تخلیه به‌موقع ملک، یک چک ضمانت به موجر بدهد.

اما همین چک، اگر تعهد انجام نشود یا اختلافی پیش بیاید، ممکن است به اجرا گذاشته شود و مشکلات حقوقی مهمی ایجاد کند.

شرایط حقوقی چک ضمانت

این چک‌ها نباید در حقیقت به عنوان پول نقدی شمرده شوند، چون ماهیت آنها برای ضمانت بوده و تا آن زمان که خلاف وعده‌ی توافق شده بین طرفین اتفاقی نیفتد، امانت محسوب می‌شوند. امّا صادرکننده مجبور است به طور معمول، به صورت نقدی و به روز آن را صادر کند.

آیا می‌توان چک ضمانت را اجرا گذاشت؟

جواب کوتاه: بله، اما به شرط اثبات دلیل پرداخت چک.

بر اساس ماده‌ ۱۳ قانون صدور چک، انواع تضمینی چک را نمی‌توان دارای وصف کیفری دانست و دارنده‌ چک ضمانت نمی‌تواند بابت آن به صورت کیفری شکایت کند. البته این اسناد صرفا امانت هم محسوب نخواهند شد، زیرا در صورت عمل نکردن صادرکننده به تعهداتش، قابل وصول هستند و در این صورت دارنده با به اجرا گذاشتن آن مرتکب تخلف نشده است.

شرایط اجرا گذاشتن چک ضمانت

بر اساس قانون جدید صدور چک، هر چکی که شرایط لازم را داشته باشد (مثل تاریخ، امضا و عدم شرط ضمانت در متن)، قابل اجرا از طریق دادگاه یا اجرای ثبت است. اما اگر طرف مقابل ادعا کند که چک صرفاً برای ضمانت بوده، موضوع پیچیده‌تر می‌شود.

قاضی یا مسئول اجرای ثبت با بررسی مدارک و شرایط، درباره قابلیت اجرا تصمیم می‌گیرد. در واقع، این تفاوت چک ضمانت با سایر چک‌هاست که باعث می‌شود روند اجرا کمی پیچیده‌تر باشد.

برای اجرا گذاشتن چک ضمانت باید:

چک در دست دارنده باشد

چک برگشت خورده باشد (گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت شده باشد)

صادرکننده، ادعای ضمانتی بودن را اثبات نکند

اگر این سه شرط فراهم باشد، دارنده می‌تواند:

از طریق اجرای ثبت اقدام به اجرا کند

یا شکایت حقوقی یا کیفری ثبت کند

چگونگی مطالبه چک ضمانت

به منظور وصول چک ضمانت باید با دارا بودن شروط لازم، مبلغ چک را از بانک دریافت نمود.

اما در صورتی که مبلغ چک در حساب صادر کننده وجود نداشته باشد، بانک با ارائه گواهی عدم پرداخت، امکان اقامه دعوا علیه صادرکننده چک را به وجود می‌آورد.

باید اشاره کرد که بانک به علت صدور چک، چنانچه در متن آن قید شده باشد که جهت ضمانت صادر شده است، توجهی نداشته و صرفاً اگر چک از نظر قانونی درست باشد، آن را به اجرا می‌گذارد.

با توجه به اینکه به اجرا گذاشتن چک ضمانت در صورت عدم خلف وعده، خیانت در امانت محسوب می‌شود، می‌توان از دارنده چک شکایت و به بانک دستور عدم پرداخت مبلغ را صادر کرده و آن را از طریق دادگاه حقوقی پیگیری نمود.

نکته مهم اینجاست که مشابه این مقررات در قانون سفته ضمانت حسن انجام کار نیز وجود دارد.

مراحل اجرا گذاشتن چک ضمانت از طریق اجرای ثبت

مراجعه به اداره ثبت اسناد رسمی

ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت

ثبت درخواست اجرا

ابلاغ به صادرکننده چک

توقیف اموال یا حساب بانکی صادرکننده

توجه کنید که اگر صادرکننده ادعای ضمانتی بودن چک را داشته باشد، باید دادخواست توقف عملیات اجرایی بدهد.

مراحل اجرا گذاشتن چک ضمانت از طریق دادگاه حقوقی

در صورت اختلاف، دارنده می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست مطالبه وجه چک را بدهد. در این مسیر:

اصل چک + گواهی عدم پرداخت ارائه می‌شود

دادگاه مدارک و ادعاها را بررسی می‌کند

در صورت اثبات بدهی، حکم صادر می‌شود

در نهایت، اجرا از طریق اجرای احکام انجام می‌شود

دفاعیات رایج صادرکننده چک ضمانت

صادرکننده معمولاً به یکی از این دفاعیات متوسل می‌شود:

چک صرفاً بابت ضمانت داده شده است

تعهد موضوع ضمانت انجام شده و نیازی به اجرا نیست

چک بدون تاریخ یا سفیدامضا بوده و دارنده سوءاستفاده کرده است

در این موارد، بار اثبات با صادرکننده چک است. اگر نتواند ادعای خود را با سند یا شاهد اثبات کند، چک اجرا خواهد شد.

نکات کلیدی برای دارنده (گیرنده) چک ضمانت

حتماً تعهد موردنظر را در قرارداد به‌وضوح بنویسید.

از گرفتن چک بدون تاریخ یا سفید امضا خودداری کنید.

در صورت عدم انجام تعهد، سریعا چک را برگشت بزنید.

مراقب باشید چک ضمانت با چک عادی اشتباه گرفته نشود.

نکات مهم برای صادرکننده چک ضمانت

در متن چک یا قرارداد حتماً بنویسید: «این چک صرفاً بابت ضمانت انجام تعهدات موضوع قرارداد شماره … صادر شده است.»

چک را بدون تاریخ، سفیدامضا یا بدون قید ضمانت ندهید.

در صورت سوءاستفاده، سریعاً دادخواست توقیف عملیات اجرایی ارائه دهید.

هرگونه اثبات ضمانتی بودن چک باید مستند و مستدل باشد.

آیا می‌توان چک ضمانت را برگشت زد؟

بله، بانک‌ها در صورت عدم موجودی، چک ضمانت را برگشت می‌زنند. اما برای اقدام قانونی، اثبات هدف صدور چک (ضمانت یا پرداخت) ضروری است. اگر چک صرفاً ضمانتی بوده و تعهد انجام شده، اجرا گذاشتن آن غیرقانونی تلقی می‌شود.

وضعیت چک ضمانت در سامانه صیاد

چک‌های ضمانتی نیز باید در سامانه صیاد ثبت شوند، اما در صورت اثبات ضمانتی بودن، دارنده نمی‌تواند با استناد صرف به ثبت صیادی اقدام قانونی موفقی انجام دهد. ثبت در سامانه‌ی صیاد، دلیل پرداخت بودن چک نیست.

جمع‌بندی

در نهایت نکاتی که باید درمورد اجرا گذاشتن چک ضمانت بدانیم این است که:

چک ضمانت قابل اجراست، اما با اثبات شرایط خاص

دارنده باید مدارک کافی برای عدم انجام تعهد داشته باشد

صادرکننده باید اثبات کند که چک صرفاً بابت ضمانت بوده

بهترین راه برای پیشگیری از اختلافات، تنظیم دقیق قرارداد و نوشتن توضیحات در متن چک است​